Renesans i barok - dwie epoki i dwie wizje świata (toposy, metafory i obrazy)

Trzeba zauważyć, że dwie następujące po sobie epoki literackie, jakim był renesans i barok różniły się od siebie pod niemal każdym względem. Różnice te można zauważyć przyglądając się im z perspektywy poglądów na temat człowieka, jak i jego miejsca w świecie. Już pod koniec renesansu pojawiały się oznaki panującego w baroku niepokoju. Był to czas walki z reformacją, która doprowadziła do rozłamu w kościele katolickim. Wszystko zostało odwrócone.

Ciekawą wizję świata w piśmie barokowym poznajemy w utworze Giordano Bruno „O niezmierzonym wszechświecie”. Według autora są tak naprawdę jeszcze inne światy równoległe, których człowiek nie potrafi objąć własnym rozumem, ani ich pojąć. Z kolei Blaise Pascal w swoich „Myślach” mówi o wszechświecie i jego nieskończonej strukturze, nieskończoności przestrzeni. Pojawia się tutaj również człowiek, który jest mały i słaby niczym trzcina. Może ją złamać najlżejszy wiatr, ale jak podkreśla Pascal w tym świecie człowiek jest „trzciną myślącą”, co odróżnia go od reszty stworzeń. Człowiek względem świata jest mały, zagubiony.

Bardzo ciekawą wizją świata znajdziemy w tekście Wacława Potockiego pod tytułem „Człowiek igrzysko Boże”. Światem jest szachownica, po której porusza się człowiek pionek. Na czarnym polu znajduje się śmierć, a na białym życie. Odnajdziemy także w baroku słynny topos vanitas marności świata. Wszystko, co ludzkie przemija. Świat zmienia się bardzo szybko, wszystko trwa jedynie chwilę nawet życie ludzkie. Motyw vanitas wpisany jest w kulturę baroku. Dzięki niemu wizja świata przedstawia się w baroku bardzo pesymistycznie.

Na przełomie renesansu oraz baroku tworzył Mikołaj Sęp-Szarżyński. W pierwszym z  sonetów pt.: „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego” autor przedstawia tempo wszystkich przemian. Zmiany występują we wszechświecie, nie jest on statyczny, ale dynamiczny, nieustannie poddawany jest przemianom i nie ma w nim stałego punktu zaczepienia. Tutaj również znajdziemy motyw wanitatywny.

We wcześniejszej epoce (renesans) szczególnie ważnymi poglądami był antropocentryzm (nakierowanie na człowieka) oraz humanizm i reformacja. Tutaj widzimy harmonię i spokój nawet w budowie wiersza. Na miejscu pierwszym wybija się oczywiście postać Jana Kochanowskiego, który w swoich utworach przedstawiał świat jako dar od Boga, którym należy się cieszyć. Chcąc pokazać świat jako przyjazny człowiekowi Kochanowski niejednokrotnie odwołuje się do filozofii epikurejskiej i stoickiej. W hymnie „Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary” poeta przedstawia świat jako idealną złożoność, pełne harmonii dzieło Boga. Dla człowieka istną łaską jest życie na takim świecie, jaki stworzył Bóg.

Świat w wyobrażeniach ludzi Renesansu to największe dzieło Boga Architekta, Stwórcy. W Odrodzeniu nastawienie było przede wszystkim na człowieka (antropocentryzm) i to jego uczucia były najważniejsze. Harmonia bardzo charakterystyczna dla wierszy i twórczości odrodzeniowych poetów mówi o świecie idealnym. Trzeba w nim żyć korzystając z dorobku antycznej filozofii.

Gloryfikowana była wtedy przede wszystkim filozofia epikureizmu i stoicyzmu, które miały zapewnić spokojne życie. Świat jest pięknem, które trzeba szanować, doceniać. Bóg ofiarował ludziom swoje największe i najpiękniejsze dzieło. Pokój ze światem zapewni człowiekowi harmonia z naturą, spokojne, pozbawione wielkich szaleństw życie. Humanizm namawiał do życia w zgodzie z naturą, do uciechy z tego, co daje wspaniały, harmonijny świat prezent od Boga.