Tadeusz Różewicz „Warkoczyk” - interpretacja i analiza wiersza

„Warkoczyk” Tadeusza Różewicza pochodzi z tomu „Pięć poematów”. Wiersz powstał po wizycie poety w obozie w Oświęcimiu i jest przykładem liryki przedstawieniowej. Wszechobecny podmiot liryczny z pewnym dystansem przedstawia zdarzenia, jakie miały miejsce w obozie podczas wojny. Jego relacja sprawia wrażenie, jakby był świadkiem tych wydarzeń, choć faktycznie autor nie był w Oświęcimiu podczas wojny. Wiersz jest zatem wynikiem wyobraźni artysty. Dwie pierwsze części mają charakter opisowy. Autor przedstawia sytuację bez emocji, posługując się prostym językiem pozbawionym środków poetyckich.

Opisywane wydarzenia mają miejsce podczas II wojny światowej, kiedy do obozu w Oświęcimiu dociera kolejny transport więźniów. Wszystkim kobietom goli się włosy, które mają dla oprawców większą wartość niż ludzkie życie. Włosy są zbierane przez czterech robotników, kobiety zaś trafiają do komór gazowych. Wszelkie ozdoby, grzebienie i szpilki są gromadzone pod czystymi szybami, każdy drobiazg ma jakąś wartość, tylko ludzkie życie jest niepotrzebne. Ogolone włosy są martwe. Oddzielone od właścicielek tracą swoje życie, nie rozwiewa ich wiatr, nikt ich nie głaszcze i nie całuje. Opis martwych włosów podkreśla tragizm losu kobiet, które zginęły w komorach gazowych.

Opis włosów zgromadzonych pod szybami to już relacja osoby, która zwiedza muzeum w Oświęcimiu. Sterta włosów to jedyny ślad po stekach ofiar. Refleksyjny charakter podkreślają dłuższe wersy. Język nadal jest prosty i surowy. Dosłowność służy podkreśleniu powagi i tragizmu opisywanych obrazów. Słowa podmiotu lirycznego są pełne spokoju, żadna metafora nie odda emocji, jakie towarzyszą zwiedzającemu takie miejsce. Uwagę przykuwa szary warkoczyk, ozdobiony kokardą, leżący wraz z innymi włosami w skrzyni. Warkoczyk niewątpliwie należał do małej dziewczynki. Autor w ten sposób pokazuje, że w obozie ginęły także dzieci. Uwypukla los jakiejś jednostki na tle tysięcy. Śmierć dziecka jest jeszcze bardziej niesprawiedliwa, właścicielka warkoczyka powinna chodzić do szkoły, bawić się z innymi dziećmi i cieszyć życiem: „mysi ogonek ze wstążeczką/ za który pociągają w szkole”, tymczasem wojna przyniosła jej przedwczesną śmierć. Poeta posłużył się kontrastem, zestawiając przygnębiający obraz martwych włosów oraz wizję tego, co powinno się zdarzyć. Kobiety nie powinny trafić do obozu, a ich włosy powinny je zdobić, powinien je rozwiewać wiatr, moczyć deszcz, powinny być przez kogoś całowane i pieszczone, a mały warkoczyk powinien prowokować niegrzecznych chłopców do zaczepek. Wojna pozbawiła je tego wszystkiego, dając w zamian cierpienie, upokorzenie i śmierć.

Różewicz unika wyszukanych środków wyrazu, stara się oddać tragizm losu pomordowanych, posługując się prostym językiem. Dbałość o szczegóły podkreśla realność tych zdarzeń, które nie są poetycką kreacją, ale przedstawieniem faktów, które, choć niewiarygodne, miały miejsce. Stąd takie pozornie nieistotne informacje jak miotły zrobione z lipy czy „kościane grzebienie”. Wiersz ma budowę nieregularną, składa się z czterech strof o różnej ilości wersów, które mają niejednakową długość. Brak tu rymów czy rytmu. Autor posługuje się epitetami, ale unika innych środków artystycznych. W efekcie utwór ma charakter suchej, pozbawionej emocji relacji. Taka poetyka, określana mianem „poetyki ściśniętego gardła”, wynika z przekonania poety, że poezja klasyczna nie jest adekwatna do wyrażania takich treści. To, co przyniosła wojna, oznacza koniec pewnej epoki. O tych traumatycznych wydarzeniach nie sposób w ogóle mówić, pozostaje tylko dosłowność.