Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich” jako dramat o sprawach państwa

Jan Kochanowski oparł fabułę „Odprawy posłów greckich” na historii wojny trojańskiej, znanej głównie z „Iliady” Homera. Dramat powstał zgodnie z regułami antycznej sztuki. Kochanowski doskonale znał teorię tragedii i stosował się do większości formalnych wymogów. Jednak jego dzieło służy innym celom niż sztuki starożytnych. Antyczne tragedie odnosiły się do sfery moralnych wyborów. Skazany na klęskę bohater musiał opowiedzieć się po którejś stronie. Jego los budził współczucie, ponieważ z góry był przypieczętowany. Kochanowski nie przedstawia tragedii jednostki, ale całego narodu, w tym wypadku Troi. Nie ma tu konfliktu tragicznego w tradycyjnym rozumieniu. Trojanie mogli uniknąć zagłady, gdyby kierowali się rozsądkiem i moralnością. Ponieśli klęskę, ponieważ dali się unieść gniewowi i dumie. Pozwolili, by prywatny interes wziął górę nad pomyślnością całego królestwa.

Upadek moralny jest główną przyczyną tragicznego końca. Bezpośrednią przyczyną konfliktu z Grekami jest Aleksander, syn króla Troi. Porywczy książę kieruje się w życiu własnymi pragnieniami, nie zważając na cenę. Niestety cenę płacą inni. Aleksander staje się uosobieniem prywaty. Nie respektuje prawa gościnności: porywaja żonę swego gospodarza, Menelaosa. Naraża całą Troję na odwet greckich wojsk, odmawiając oddania ukochanej. Co więcej, posuwa się do przekupstwa. Cennymi upominkami zjednuje zwolenników dla swej sprawy. W przeciwieństwie do niego, postać Antenora uosabia cnotę odpowiedzialności i sprawiedliwości. Dla niego dobro ojczyzny jest dobrem najwyższym. Zdarzenia ocenia z rozsądkiem i obiektywnością. Jego sądy są trafne, a przewidywania dalekowzroczne.

O politycznej wymowie utworu świadczy jego alegoryczność. Na odniesienie do sprawy polskiej wskazuje data powstania i wystawienie sztuki w przeddzień obrad sejmowych. Polska znajdowała się w podobnej sytuacji jak antyczna Troja. Groziło jej wielkie niebezpieczeństwo ze strony rosyjskiego cara. Poeta uważał, że największe zagrożenie to nie wróg zewnętrzny, ale wewnętrzne, wynikające z prywaty, osłabienie kraju. Tragedia ma być przestrogą skierowaną do rządzących, by nie zapominali, że ich władza ma służyć krajowi, a nie im samym. Zasadnicza myśl utworu została zawarta w pieśni chóru, który komentuje naradę Trojan: „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie, (...)/ Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,/ Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,/ Z którego macie nie tak swe własne rzeczy / Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy”. Rzecz jasna, ta wypowiedź nie odnosi się wyłącznie do sytuacji Troi. Pieśń ma charakter ogólny, dotyczy wszystkich, którzy decydują o losach kraju.

By podkreślić związek przedstawianej sztuki z polskimi realiami, Kochanowski wprowadza do Troi system demokratyczny na kształt polskich sejmików szlacheckich. Każdy może tu przedstawić swoje stanowisko, a ostateczną decyzję podejmuje większość. Najpierw więc przemawia Antenor. Krytykuje on postępek Aleksandra, postuluje oddanie Heleny prawowitemu małżonkowi i wskazuje na szkody, jakie dla całego państwa przyniesie wojna. Jego argumenty brzmią przekonująco, zebrani w znacznej mierze przyznają mu rację. Ale po nim głos zabiera Iketaon, jego postać nasuwa skojarzenie ze szlachcicem pieniaczem. Przez niego przemawiają emocje. Sprzeciwiając się Antenorowi, zapewnia sobie nagrodę od Aleksandra, działa więc we własnym egoistycznym interesie. Odwołuje się do emocji zebranych, wspominając na dawne krzywdy, w tym porwanie Medei przez Greków. W polskich sejmach często dochodziło do kupowania poparcia, uboga szlachta za pieniądze bogatych magnatów glosowała zgodnie z ich życzeniem. W ten sposób potężne rody prowadziły własną politykę wewnątrz państwa, dbając o swoje prywatne interesy.