Stefan Żeromski „Popioły” - streszczenie skrótowe

„Popioły”, obok „Ludzi bezdomnych” i „Przedwiośnia” zaliczane są do najznamienitszych dzieł polskiej literatury przełomu XIX i XX wieku. Żeromski, wychowany w atmosferze patriotyzmu i kultu przodków, często umieszczał w swoich dziełach nawiązania do spraw narodowych.

Także niełatwe dzieciństwo znaczone okresami choroby, trudnościami finansowymi, a w końcu śmiercią rodziców odcisnęło niezatarte piętno na wrażliwym umyśle przyszłego prozaika. Od tej chwili stał się on wyczulony na krzywdę, biedę i nieszczęścia przeciętnych ludzi; dodatkowo praca korepetytora, jakiej się podejmował pozwoliła mu na obserwację różnego typu środowisk, co później znalazło odzwierciedlenie w jego najsłynniejszych dziełach.

W późniejszych latach byt Żeromskiego znacznie się poprawił – pisarz znalazł dobrą pracę, ożenił się i mógł pozwolić sobie na podreperowanie zdrowia. Zainteresował się też głębiej historią, czego wyraz znajdujemy także w omawianym dziele.

„Popioły” (1904) powstały w dość płodnym literacko okresie. Poprzedziły owo dzieło dwa inne, równie wybitne, mianowicie „Syzyfowe prace” (1897) oraz „Ludzie bezdomni” (1899). Jednak, jak wskazują badacze, pisarz zaczął zbierać materiały historyczne, tak przecież potrzebne do stworzenia monumentalnego dzieła, o wiele wcześniej. Praca to była skrupulatna i bardzo drobiazgowa.

Przejęty niepewnymi losami państwa napisał Żeromski powieść, którą zwykle określa się mianem „panoramicznej”. Znaczy to, iż autor przedstawił szeroki obraz wybranych grup społecznych, stawiając raczej na opisy niż na wartką akcję. Nie jest więc powieść „Popioły” utworem z wartkim biegiem wydarzeń. Nie jest spójnym i jednolitym kompozycyjnie utworem (pod tym względem, że przedstawia losy wybranego bohatera i na nim skupia swoją fabułę). Celem Żeromskiego było przede wszystkim pokazanie szerokiego wachlarza przypadków, zachowań, sytuacji i przygód.

Postaci – podobnie jak na scenie – pojawiają się i znikają, co upodabnia „Popioły” raczej do zbioru nowel niż do spójnej powieści. Niektórzy bohaterowie po pojawieniu się na początku (np. Zofka Olbromska) wypływają ponownie pod koniec opowieści.

Narracja kładzie nacisk na indywidualne, unikalne przeżycia, narrator jest pozbawiony dystansu. Jako powieść historyczna nie spełnia wszystkich postulatów tego gatunku. Można podzielić ją na dwie części: przed wstąpieniem Rafała Olbromskiego do wojska i już w trakcie działań wojennych.

Problematyka dotyczy zachowań, światopoglądu i wydarzeń związanych z wojnami napoleońskimi. Jest to zastosowanie mowy ezopowej, gdyż Żeromski miał na myśli nawiązanie do wydarzeń mających miejsce w Polsce, jednak ze względu na cenzurę, nie mógł akcji swojej powieści umieścić w kraju.

Powieść składa się przede wszystkim z działań wojennych na frontach wojen napoleońskich z początku XIX wieku. Przedstawia niejednolity obraz legionistów, którzy oprócz pobudek patriotycznych mają często dylematy moralne, obawy i lęki, nie zawsze zachowują się tak, jak przystało na prawdziwego żołnierza.

Żeromski w problematyczny sposób ukazuje ideę wojen: jako działania zmierzające do wyzwolenia z ucisku bądź wprowadzenia nowych, demokratycznych praw, lecz z drugiej strony jako akty nienawiści, agresji i terroru.

„Popioły” to książka dla wielbicieli szerokich opisów nie tylko scen batalistycznych, ale i przyrody oraz obyczajowości ludzi z danej epoki. Dzieło wprawdzie monumentalne, jednak dla czytelników niezafascynowanych tą tematykę, może wydawać się przegadane lub monotonne.