Maria Konopnicka - nowele. Opracowanie i omówienie twórczości nowelistycznej Marii Konopnickiej

Maria Konopnicka ogłosiła swój pierwszy zbiór nowel będąc już znaną poetką, mogła więc czerpać z tradycji nowelistycznej twórców, którzy tym gatunkiem zainteresowali się wcześniej: Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza.

Głównymi bohaterami twórczości nowelistycznej Marii Konopnickiej są bohaterowie z ludu. Autorka w swoich utworach wyraża współczucie względem ich niedoli, ale prezentuje także godne podziwu postawy. Bohaterowi ci często znajdują się w sytuacjach tragicznych, lecz zwykle przeżywają je z poczuciem godności, bohatersko. Z taką postawą mamy do czynienia na przykład w noweli pt.: „Mendel Gdański”. To opowieść o Żydzie mieszkającym w Gdańsku. Stary człowiek opiekuje się swoim wnukiem. Od wielu lat żyją w mieście spokojnie, mają wielu znajomych, którzy im pomagają, są z nimi zaprzyjaźnieni, szanują siebie nawzajem. Mendel wpaja wnukowi poczucie przynależności do wspólnoty gdańskiej, mówi, że miasto, w którym mieszkają, to ich ojczyzna. Sytuacja społeczna jednak się zmienia. W Gdańsku narasta agresja wobec Żydów, bohaterowi również grozi niebezpieczeństwo. Znajomi i sąsiedzi próbują ratować Mendla i jego wnuka. Do ich mieszkania przynoszą chrześcijańskie symbole, tłumacząc, że wystawiając je w oknie Mendel uniknie ataku.

Żyd nie chce się jednak wyrzec swojej tożsamości i gdy agresywny tłum zbliża się do jego domu, staje z wnukiem w oknie. W wyniku ataku kamieniem ranny zostaje chłopiec. W tym momencie na drodze tłumu staje student, który udaremnia kolejne akty agresji. W ten sposób Mendel zostaje uratowany przed, reprezentującym postawy antysemickie, tłumem. Jest jednak zawiedziony postawą mieszkańców Gdańska. Nowela kończy się opisem sytuacji, w której przy rannym dziecku czuwa student, a stary Żyd siedzi w kącie tak, jakby odprawiał rytualną żałobę. Zapytany, dlaczego to robi, odpowiada, że jego serce umarło dla Gdańska.

Mamy tutaj przykład heroicznej postawy bohatera, broniącego swojej godności. Godność ludzka to zresztą temat bliski Konopnickiej. Poruszony został także w noweli „Miłosierdzie gminy”, gdzie opisana zostaje procedura do złudzenia przypominająca targ niewolników. W utworze najbiedniejsi mieszkańcy gminy zostają wystawieni na licytację, w której bogatsi coraz bardziej obniżają ich wartość – cenę, za jaką zgodzą się przyjąć do pracy biedaków. Przedmiotem takiej licytacji staje się Kuntz Wunderli – starszy człowiek. Co gorsze, jednym z licytujących jest jego syn. Spotyka się to ze zrozumieniem zebranych, gdyż każdy zdaje sobie sprawę z tego, że syn nie ma środków na utrzymanie rodzica, ale jeżeli gmina mu za to zapłaci, to chętnie zajmie się ojcem. Niestety stary tragarz trafia do innego uczestnika licytacji, człowieka słynącego z ostrego traktowania swoich służących.

Już sam tytuł noweli jest ironiczny – słowa „miłosierdzie gminy” sugerować mogą, że tematem będzie jakaś działalność charytatywna władz gminnych. Tymczasem proceder przedstawiony przez autorkę wiąże się raczej z odarciem najbiedniejszych z resztek godności. Przykładem tego jest choćby fragment, który mówi o sytuacji, której Kuntz musi oddać ubrania pożyczone na licytację. Pożyczył je, by wyglądać na zdrowszego, by mieć większe szanse zostania przygarniętym przez kogoś. W swoim utworze Konopnicka zwraca więc uwagę na poważny problem społeczny – problem biedy, ale też problem starszych, schorowanych ludzi. To właśnie w jej utworach owi ludzie z nizin społecznych awansują na karty utworów literackich. Autorka nie tylko o nich wspomina, ale też czyni ich głównymi bohaterami swoich utworów.

Podobnie jest z bohaterem dziecięcym, który występuje w twórczości Konopnickiej. Wystarczy tu wspomnieć o noweli „Nasza szkapa”, w której bohaterami są dzieci. W tym utworze autorka zastosowała kontrast pomiędzy prostotą spojrzenia na problem bohaterów i powagą, drastycznością przedstawionej sytuacji. Oto poznajemy biedną rodzinę, która musi sprzedać konia. W rodzinie choruje matka, która umiera. Podczas pogrzebu wóz z trumną ciągnięty jest przez sprzedanego wcześniej konia, którego straty dzieci bardzo żałowały. Dlatego zamiast smucić się z powodu śmierci matki, bohaterowie podczas pogrzebu cieszą się z obecności zwierzęcia. W tym utworze Konopnicka znów podejmuje temat nędzy najniższej z warstw społecznych – chłopów. Sposób przedstawienia, cała kompozycja utworu sprawiają jednak, że problem wydaje nam się bardziej gorzki, smutniejszy, niż gdybyśmy mieli do czynienia z podaniem suchych faktów.

W swojej twórczości nowelistycznej Konopnicka stosowała różne formy kompozycyjne. Możemy doszukać się tam obrazka noszącego cechy reportażu, narracji z elementami wspomnień i dygresji lub opowiadania, w tle którego została przedstawiona rozbudowana charakterystyka społeczna.

Warto też pamiętać, ze właśnie w utworach tej autorki bohater wywodzący się z ludu, przedstawiciel chłopstwa albo też mniejszości religijnych stał się głównym bohaterem, który przedstawiał ważne tematy z zakresu problematyki społecznej, tak bliskiej przecież autorce.