Gustaw Flaubert „Pani Bovary” - cechy powieści realistycznej

Powieść realistyczna zaczęła kształtować się w drugiej połowie XIX wieku, początkowo głównie we Francji, gdzie ukazywały się największe dzieła Balzaka i Stendhala. Jednym z prekursorów tego gatunku był również Gustaw Flaubert, którego powieść „Pani Bovary” z 1857 roku w wielu aspektach korzystała z nowatorskich technik narracyjnych.

Kompozycja tego dzieła jest zamknięta, czas akcji został bowiem ograniczony do dziejów znajomości i małżeństwa państwa Bovary, które wzbogacają wspomnienia bohaterów. Historie pobocznych postaci pojawiają się na zasadzie licznych epizodów, pozostających zawsze w zgodzie z linearnością i chronologią prezentowanych tu wypadków, którymi kieruje bardzo stabilna zależność przyczynowo-skutkowa. Wydarzenia fabularne opowiada trzecioosobowy, wszechwiedzący narrator, który ogranicza się do wypowiedzi o charakterze czysto opisowym – nie komentuje motywacji i zachowań bohaterów, nie podpowiada też czytelnikowi, w jaki sposób powinien je interpretować. Nośnikiem przekazu powieści pozostaje wyłącznie czynnik fabularny, wzbogacony w tym wypadku o bogatą analizę charakterologiczną i psychologiczną bohaterów, zwłaszcza Emmy, której postępowanie determinuje kształt kolejnych segmentów konstrukcji fabularnej.

Bohaterowie „Pani Bovary” pochodzą z klasy średniej, co stanowiło bardzo znaczącą innowację wprowadzoną do literatury przez powieść realistyczną – poszerzyła zakres zainteresowania artystycznej analizy na właściwie wszystkie warstwy społeczne, z uwzględnieniem ich charakterystycznych realiów i języka. Emma przemawia w stylu odpowiadającym temu, jakim posługiwały się kobiety w drugiej połowie XIX wieku, jej mąż posługuje się terminami krążącymi w środowisku medycznym, a Rudolf Boulanger –  językiem zblazowanej arystokracji. Została więc zachowana zasadza prawdopodobieństwa, odnosząca się zarówno do zobrazowania realiów świata, w jakim poruszają się postacie, jak i do ich kreacji charakterologicznej oraz psychologicznej.

Osiągnięciem powieści realistycznej było również swego rodzaju „odbrązowienie” bohatera literackiego, który nie przypominał już posągowego herosa, ale był ukazywany z  szeregiem wad i słabości odpowiadających tym, jakie towarzyszą ludziom w rzeczywistości. Było to związane z zasadą ukazania rozmaitych aspektów charakteru jednej i tej samej postaci, która – podobnie jak realni ludzie – nigdy nie jest czarno-biała, nigdy skrajnie zła i zepsuta, ale także nie realizuje w pełni ideału dobra i czystości. Flaubert w najbardziej widoczny sposób spełnił to założenie w kreacji Emmy Bovary jako kobiety, która z jednej strony zdradza męża, porzuca własne dziecko i wpędza rodzinę w poważne problemy finansowe, z drugiej jednak – miewa chwile przebudzenia, czyniąc sobie wymówki, w finale powieści popełnia też samobójstwo, przygnieciona ciężarem zła, jakie wyrządziła (samej sobie i innym). Postępowanie bohaterów nie zostało tutaj umotywowane z góry założoną tezą autora, ale gruntownie przemyślanym związkiem pomiędzy ich uwarunkowaniami psychologicznymi a weryfikującym je światem zewnętrznym.