Motyw końca świata - apokalipsa w literaturze. Opracowanie

Koniec świata – apokalipsa – jest tematem podejmowanym w literaturze bardzo często. Od zarania dziejów towarzyszył człowiekowi lęk przed zagładą wszystkiego, co zna. Lęk ten znalazł swoje odzwierciedlenie w bardzo wielu tekstach, legendach i podaniach (wystarczy wspomnieć historię potopu ze Starego Testamentu).

Tekstem w całości skupionym na motywie końca świata jest niewątpliwie całość biblijnej księgi Apokalipsy św. Jana (Księga Objawienia św. Jana). Jest ona jedyną proroczą księgą Nowego Testamentu, opisująca wizję zagłady świata. Tekst Apokalipsy operuje wielością znaczeń symbolicznych (Baranek, niewiasta ze smokiem, wielka nierządnica siedząca na bestii, cztery zwierzęta, siedem trąb i siedem pieczęci). Obecne są w niej wielorakie wizje końca świata, głównie pod postacią ognia i pożogi. Apokalipsa zwiastuje koniec starego świata i jego późniejsze odrodzenie.

W średniowieczu motyw końca świata często był spotykany pod postacią pieśni „Dies irae” (Dzień Gniewu). Miało to pewnego rodzaju wydźwięk dydaktyczny – w wiekach średnich widoczna była tendencja do utrzymania w ryzach wiary i postępków ludzi wierzących. Katastroficzne wizje nadchodzącej Apokalipsy miały za zadanie przerażać i nawracać jednocześnie.

Innym ciekawym przykładem motywu końca świata w literaturze są niewątpliwie „Dziady” Adama Mickiewicza, a w szczególności „Widzenie księdza Piotra”. Mickiewicz odchodzi od tradycyjnego rozumienia końca świata jako całości, skupiając się we właściwym sobie romantycznym tonie na zagadnieniu narodowości oraz polskiego mesjanizmu. Jego apokaliptyczna wizja zakłada pewną paralelę pomiędzy narodem polskim a osobą Jezusa Chrystusa – w widzeniu ksiądz Piotr wyraźnie dostrzega odniesienia dziejów Polski do życia Chrystusa. Widzenie ma wydźwięk katastroficzny, gdyż zapowiada upadek kraju. Polska musi zginąć, by móc się odrodzić.

Wizje końca świata możemy również odnaleźć w początkowym etapie twórczości Czesława Miłosza. W czasie przynależności poety do grupy Żagary spod jego pióra wyszło bardzo wiele tekstów, przesiąkniętych wizją końca świata. Tomy „Poemat o czasie zastygłym” czy „Trzy zimy” konstruują wizje zagłady i śmierci. Wiersz „Roki” tchnie szczególnym klimatem klęski („Wszystko minione, wszystko zapomniane”), pełnym obrazów ognia i zgliszcz, „umarłych chmur” i „brzasku potępienia”. Twórczość Miłosza z tego okresu jest niejako zapowiedzią wydarzeń przyszłych (wypadki II wojny światowej), a więc wpisuje się w nurt profetyczny.

Innymi przykładami motywu końca świata w literaturze są: „Nie-Boska Komedia” Z. Krasińskiego, „Mała Apokalipsa” T. Konwickiego, „Dies Irae” J. Kasprowicza czy „Tak, Bóg opuścił ziemię” L. Staffa.