Katolicyzm a prawosławie - porównanie. Katolicyzm - prawosławie - podobieństwa i różnice

Kościół Prawosławny wyodrębnił się z chrześcijaństwa w wyniku wielkiej schizmy, która datowana jest na rok 1054. Różnic między rzymskim katolicyzmem a prawosławiem jest naprawdę wiele. Przyjrzyjmy się im pokrótce.

Wielka schizma poprzedzona jest dwoma wydarzeniami historycznymi o podobnym charakterze. Pierwszym z nich była schizma akacjańska, która trwała od 484 r. do 519. Doszło wtedy do krótkiego rozłamu między obrządkiem wschodnim a obrządkiem zachodnim (przyczyną była niechęć wschodu do ustanowień Soboru Chalcedońskiego). Kolejną była schizma Focjusza (858–869). Jej przyczyną było pozbawienie godności patriarchy Konstantynopola Ignacego I. Stało się tak, gdyż miał on zatarg z cesarzem – Michałem III Metystesem. 

Władca na jego miejsce wybrał Focjusza, co nie spodobało się papieżowi (Mikołajowi I). Biskup Rzymu nałożył na następcę Ignacego I ekskomunikę. W 867 r. Focjusz rozesłał do pozostałych patriarchów pismo o szerzącej się w zachodnim Kościele herezji oraz nałożył na papieża ekskomunikę. Jednakże już dwa lata później zmarł dotychczasowy cesarz, a jego następca (Bazyli I Macedończyk) usunął ze stanowiska Focjusza, gdyż widział w nim zagrożenie dla swojej pozycji. Patriarchą Konstantynopola ponownie został Ignacy I, a w mieście tym zorganizowany został sobór, na którym pojawili się nowy cesarz oraz nowy papież – Hadrian II. Po spotkaniu tym nastąpiła stabilizacja stosunków na linii Rzym – Konstantynopol. Gdy Ignacy I zmarł, na jego miejscu zasiadł Focjusz i już dwa lata później (879) zwołał synod i cofnął ekskomunikę nałożoną na papieża (wtedy był nim już Jan VIII).

Opisane wyżej spory nie podzieliły Kościoła na dłużej. Jednak pewne wyraźne różnice były widoczne w czasie schizmy Focjusza. Historycy podają, że jej prawdziwą przyczyną była rywalizacja o wpływy w chrystianizowanych rejonach Europy. Papieżom nie podobała się działalność Cyryla i Metodego (byli oni uczniami Focjusza), którzy rozpowszechniali na terenach Słowian i wśród ludów bałkańskich ryt bizantyjski, dodatkowo adaptując go do lokalnych potrzeb i warunków. Jednakże, pomimo różnic kulturowych i trosk o dobra materialne, konflikt udało się zażegnać, a Kościół wrócił do dawnej formy.

Przez dwa następne stulecia wschód i zachód coraz mocniej się od siebie oddalały. Obydwa Kościoły były inaczej zorganizowane, co skutkowało się pojawianiem coraz większej liczby różnic. Największy wpływ na dokonanie się schizmy wschodniej, w tym miejscu należy zaznaczyć, iż 1054 to jedynie data umowna, gdyż był to długotrwały proces, miały miejsce w XI w. W zachodniej Europie pojawiły się wówczas pierwsze postulaty uniezależnienia Kościoła od państwa. Nie spodobało się to cesarzowi Konstantynopola, który uznawał się także za zwierzchnika całego Kościoła. Kolejnym faktem, jaki przepełnił czarę goryczy było wprowadzenie zachodniej tradycji obrządku w południowych Włoszech – do tego tereny prawa rościł sobie Konstantynopol. Natomiast na wschodzie podjęto decyzję o zamknięciu kościołów, w których obowiązywał obrządek zachodni. W 1054 r. do Konstantynopola udał się legat papieski i na ołtarzu kościoła Hagia Sofia złożył bullę ekskomunikującą patriarchę – Michała Cerulariusza. Ten, w odpowiedzi, zwołał synod, podczas którego spalono papieski dokument i nałożył na Kościół rzymski klątwę. Warto zaznaczyć, że w czasie gdy legat papieski dostarczył dokumenty o ekskomunice, biskup Rzymu – Leon IX – już nie żył. W pewnym stopniu decyzja ta zależała więc od legata. Nie mniej jednak wydarzenia roku 1054 na stałe podzieliły wyznawców chrześcijaństwa.

Po prześledzeniu historii kształtowania się rozłamu, przyjrzyjmy się temu, co odróżnia katolicyzm od prawosławia. Doktryna obrządku wschodniego opiera się na dekretach wydanych podczas siedmiu pierwszych soborów. Wiąże się to przede wszystkim z ustanowionym przez Sobór Chalcedoński prawem, że Duch Święty pochodzi tylko od Boga. Natomiast doktryna rzymska przyjęła „Filioque”, w myśl której Duch Święty pochodzi także od Syna. Wyznawcy prawosławia nie uznają dogmatu o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu NMP. Odrzucona przez nich zostaje także doktryna o czyśćcu, co wiąże się z przekonaniem, iż losy umarłych przesądzone zostaną dopiero podczas Sądu Ostatecznego.

Bardzo wyraźna jest różnica w obrębie organizacji Kościoła. Prawosławie odrzuca prymat jurysdykcyjny papieża nad Kościołem chrześcijańskim, nie wierzy także w jego nieomylność. Natomiast Kościoły narodowe są autokefaliczne, co oznacza, że pozostają w zależności dogmatycznej, jednak mają prawo same o sobie stanowić. Kapłani prawosławni mają prawo wybierać między celibatem a życiem rodzinnym. Obowiązek życia bez rodziny dotyczy tylko wyższych rangą duchownych, którzy na ogół wybierani są spośród mnichów.

Niezwykle złożone są kwestie duchowe w prawosławiu – zdecydowanie bardziej tajemnicze i trudne do oddania niż w katolicyzmie. Przede wszystkim niesamowicie ważną rolę pełnią ikony, które w tradycji katolickiej postrzega się jako symboliczne przedstawienie Boga. Natomiast w prawosławiu wierzy się, że przez nie rzeczywiście widać postać Stwórcy. Podczas gdy rzymski katolicyzm jest ściśle związany z filozofią (kwestie moralności itp.), to prawosławie koncentruje się głównie na mistycyzmie prowadzącym do poznania „boskich energii” (sam Bóg jest w prawosławiu nieosiągalny).

W związku z wielką schizmą Kościół prawosławny nadal posługuje się kalendarzem juliańskim. Natomiast w obrządku zachodnim obowiązujący jest kalendarz gregoriańskim, który został wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII w 1582 r., a więc po rozłamie chrześcijaństwa.