Katolicyzm - Kościół katolicki rzymski a Kościoły katolickie wschodnie - porównanie, opis

Mianem Kościołów katolickich wschodnich określa się te Kościoły wschodnie, które, w przeciwieństwie do Cerkwi prawosławnej, pozostają w jedności z Watykanem i uznają władzę papieża. Przez długi czas nazywane były one Kościołami unickimi, jednak ze względu na pejoratywny wydźwięk tego określenia wśród wyznawców prawosławia, zostało ono zmienione na termin „katolicy wschodni”.

Podstawy wiary katolickich Kościołów wschodnich są niemal identyczne z tymi, jakie uznaje Kościół katolicki zachodni. Niezmienne pozostają sakramenty, nauczanie Kościoła, pozycja papieża oraz przekonanie o sukcesji apostolskiej (pogląd, że władze kościelne pochodzą bezpośrednio od apostołów). Największa różnica między katolikami wschodnimi a katolikami zachodnimi przejawia się w obrządku i liturgii, które w Kościołach wschodnich są zbliżone do prawosławia.

Historia Kościołów katolickich wschodnich sięga czasów dawnej wspólnoty chrześcijańskiej. Po jej rozłamie, wśród wyznawców obrządku wschodniego, znalazły się grupy wiernych, które pragnęły przywrócić jedność z Rzymem i papieżem. Jako że różnice kulturowe między wschodem i zachodem kształtowały się przez wiele lat i stały się istotą poszczególnych obrządków, przekroczenie ich nie było możliwe. Dlatego właśnie największe dyferencje w obrębie katolicyzmu rzymskiego i wschodniego widoczne są właśnie na płaszczyźnie liturgicznej.

W 1990 r. papież Jan Paweł II ogłosił Kodeks Prawa Kanonicznego dla Kościołów Wschodnich, w którym wyróżnione zostały cztery najważniejsze kategorie Kościołów wschodnich: patriarchalna (chaldejski, ormiański, koptyjski, syryjski, maronicki, melchicki), arcybiskupia większa (syromalabarski, syromalankarski, ukraińsko–bizantyjski), metropolitalna (etiopski, rumuński, rusiński) oraz inne (często pozbawione jakiejkolwiek hierarchii np. białoruski, rosyjski, albański, włosko–albański).

Wschodnie Kościoły katolickie wywodzą się z pięciu wielkich tradycji: asyryjskiej, aleksandryjskiej, antiocheńskiej, bizantyjskiej oraz ormiańskiej. Wszystkie one zbliżone są do obrządku, jaki sprawowany jest w Cerkwi prawosławnej. Wymienione powyżej tradycje nie są zbieżne i występują między nimi pomniejsze różnice. Scharakteryzujmy zatem pokrótce każdą z nich.

Tradycja aleksandryjska narodziła się w Aleksandrii, a jej wyznawcy za swego prekursora uważają św. Marka Ewangelistę. Już w V w. ryt aleksandryjski „skaził się” herezją monofizycką, w myśl której Chrystus miał tylko jedną naturę – boską. Dopiero w XVIII w. pogląd ten został porzucony, a wierni kierujący się rytem aleksandryjskim ponownie odnowili jedność z Watykanem. Najważniejszymi Kościołami stosującymi liturgię aleksandryjską są: Koptyjski Kościół Katolicki (ok. 1 mln wiernych, liturgia w języku arabskim) oraz Etiopski Kościół Katolicki (ok. 50 000 tys. wiernych).

Tradycja antiocheńska ukształtowała się na terenach dzisiejszego Bliskiego Wschodu. Podobnie jak aleksandryjska, tak i ona przechodziła okres herezji monofizyckiej. Do jej najbardziej znaczących reprezentantów należą: Syryjski Kościół Katolicki (liturgia w języku arabskim, ok. 90 000 wiernych, jednak liczba może być zawyżona, gdyż wierni tego Kościoła są prześladowani przez muzułmanów), Syro-malankarski Kościół Katolicki (obejmuje Indie i Pakistan, cechuje się niezwykle rozbudowaną i pełną symboli liturgią, liczy ok. 100 000 wiernych, przez długi czas pozostawał pod wpływem herezji jakobickiej, a z Kościołem rzymskim pojednał się dopiero w 1930 r.) oraz Kościół Maronicki (językiem liturgii jest aramejski, ich rok liturgiczny dzieli się na 9 części i zaczyna w pierwszą niedzielę listopada, szczególnym kultem otaczają św. Antoniego i św. Marona).

Tradycja asyryjska ściśle wiąże się z rytem chaldejskim (co potwierdzone zostało przez Jana Pawła II oraz patriarchę Denkhę IV, kiedy obydwoje podpisali dokument, że wierni Kościoła Asyryjskiego mogą także uczestniczyć w obrzędach Kościoła Chaldejskiego). W przeszłości nurt ten naznaczony był piętnem nestorianizmu – herezji głoszącej dwie odrębne natury Chrystusa – boską i ludzką, a także uznającej reinkarnację i późniejsze wcielenie Boga w Jezusa. Najważniejszymi Kościołami katolickimi tego obrządku są: Kościół Chaldejski (dzisiejszy Irak, ok. 200 000 wiernych, jego niekatolickim odpowiednikiem jest Kościół Asyryjski, który wciąż uznaje nestorianizm) oraz Syro-malabarski Kościół Katolicki (ok. 1,5 miliona wiernych, od 1998 r. dysponuje swobodą liturgiczną, udzieloną mu przez Jana Pawła II, wiele jego obrzędów nacechowanych jest kulturą indyjską).

Tradycja ormiańska wywodzi się z Armenii – pierwszego państwa, które religię chrześcijańską ustanowiło narodową (było to za czasów, gdy w Rzymie władał Dioklecjan). Dzisiaj Katolicki Kościół Ormiański liczy ok. 100 000 wyznawców. Językiem jego liturgii jest staroormiański. Ich sposób sprawowania eucharystii jest bardzo restrykcyjny, ale i barwny – np. wierni muszą mieć specjalne nakrycia głów (przypominające nieco kaptury), a kapłan powinien stać boso (co stanowi nawiązanie do Mojżesza, któremu Bóg nakazał zdjąć sandały, gdyż stał na Świętej Ziemi).

Tradycja bizantyjska kształtowała się przez długi czas – właśnie na terenach dawnego Bizancjum. Kościoły katolickie, które posługują się tym rytem, powróciły do wspólnoty z Rzymem po schizmie z roku 1054. Do najważniejszych z nich należą: Kościoły greckokatolickie (głównie ukraińskie, dzisiejsza liturgia w ich cerkwiach jest już mocno zlatynizowana), Kościół Melchicki (zachowuje zwierzchnictwo papieża, ale posługuje się własnym rytem, działa na terenie dzisiejszej Syrii – ok. 250 000 wiernych).

Istnieje jeszcze wiele pomniejszych odłamów wiernych, którzy gromadzą się w rozmaitych Kościołach wschodnich i oddają cześć Bogu. Fundamentalna różnica między katolicyzmem rzymskim a Kościołami wschodnimi zachodzi w obrządku, jakim posługują się obydwa Kościoły. Widzimy także, że wiele dyferencji opiera się na historii i tradycjach tych Kościołów, które podlegały różnym herezjom i prądom myślowym. Jednak ostatecznie ich przedstawiciele zapragnęli znaleźć się pod opieką Watykanu.