System prawa precedensowego - prawo precedensowe - charakterystyka

System prawa precedensowego, czyli tzw. common law jest stosowany głównie w krajach anglosaskich - w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii itp. W tym przypadku tworzenie prawa jest związane z wydawanymi przez sądy konkretnymi rozstrzygnięciami w danej sprawie. Podstawową kategorią jest tu pojęcie precedensu, czyli orzeczenia sądowego, które w przyszłości stanowi podstawę wydawania decyzji w podobnych sprawach. Wyróżniamy dwa rodzaje precedensów: 

- de iure - ma charakter prawnie wiążący; odznacza się tzw. przymiotem prawnego związania (sądy rozpatrujące dany przypadek mają nakaz prawny przy ferowaniu wyroku odwoływać się do wcześniejszych rozstrzygnięć w podobnych sprawach);

- de facto - czyli takie, które faktycznie wpływają na przyszłe orzeczenia sądów;

Przyjmuje się, iż precedensy de iure charakteryzują system common law, a de facto - system civil law (kontynentalny). Poza tą klasyfikacją, możemy także wyróżnić zasadniczy podział na precedensy prawotwórcze i nieprawotwórcze. Precedensy prawotwórcze związane są właśnie ze wspomnianym zjawiskiem common law, oznaczają konkretne rozstrzygnięcia podmiotów prawnych (zazwyczaj sądów), o których była mowa we wcześniejszym akapicie. 

W przypadku powoływania się na precedensy mogą zaistnieć trzy różne sytuacje: podtrzymanie wcześniejszego rozstrzygnięcia (zasada stare decisis non moviere quieta), odrzucenie precedensu, a w to miejsce powołanie się na inny (overruling) oraz przełamanie precedensu (przyjęcie rozstrzygnięcia niezgodnego z wcześniejszym precedensem, które ewentualnie może stać się przyszłym precedensem - leading case). W przypadku systemu common law prawo stanowione nie jest wyczerpujące, bowiem to sądy mają za zadanie przepisy uszczegółowić. 

Natomiast precedensy nieprawotwórcze nie posiadają charakteru wiążącego prawnie, są obecne w systemach prawnych różnych państw. Na ich podstawie nie tworzy się prawa, ale mogą one być przykładem orzeczenia sądu wydanego w podobnej sprawie, dlatego sędziowie często czerpią z niego na zasadzie powielania decyzji. Wobec przepisów prawa spełniają dwie funkcje - po pierwsze są ich uzupełnieniem (korygują bądź poszerzają interpretację przepisów), po drugie wzmacniają je (są poświadczeniem treści w nich zawartych).