Generacje praw człowieka – trzy generacje praw człowieka – charakterystyka

Zasadniczy podział praw człowieka na trzy grupy (generacje) stworzył w latach siedemdziesiątych francuski prawnik – Karel Vasak. Jego propozycja została zaakceptowana przez organy bezpośrednio zajmujące się tym zagadnieniem i weszła do powszechnego obiegu. 

Obecnie podział ów przebiega według następujących zasad. Pierwszy filar praw człowieka tworzą tzw. prawa fundamentalne (podstawowe), przynależące każdemu człowiekowi z racji samego istnienia, bez względu na to, jaki ustrój polityczny panuje w kraju jego zamieszkania. Aktualnie każde państwo demokratyczne ma je zapisane w konstytucji. Prawa człowieka zostały wyszczególnione i opisane w 1948 roku w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a niecałe dwadzieścia lat później (w 1966 roku) Organizacja Narodów Zjednoczonych wydała dokument pt. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, w którym doprecyzowano wszelkie kwestie związane z prawami człowieka. 

W obrębie pierwszej generacji możemy wyróżnić kilka podtypów, zróżnicowanych według tego z czym związane są dane prawa. Pierwszy z nich łączy się ze sprawami dotyczącymi egzystencji ludzkiej, a więc wyróżnimy tu m.in. prawo do wolności osobistej, do życia oraz wolności od tortur, poddaństwa, niewoli. Na kolejną podgrupę składają się wolność sumienia, wyznania, wypowiedzi oraz myśli. Są to zatem kwestie dotyczące światopoglądu jednostki. Następnie możemy wskazać na prawa związane z egzystencją prawną, takie jak prawo do osobowości prawnej oraz równość wobec prawa, swoboda przemieszczania się, tajemnica korespondencji, prawo do informacji. 

I wreszcie ostatni z podrodzajów obejmuje prawa obywatelskie (polityczne), czyli między innymi prawo do udziału w życiu publicznym, bierne i czynne prawo wyborcze, równy dostep do urzędów, prawo zrzeszania się czy składania skarg na organy państwowe. Jak widać pierwsza generacja obejmuje głównie kwestie związane z prawami naturalnymi i obywatelskimi człowieka. 

Druga generacja różnicuje się wewnętrznie na trzy typy prawa: socjalne, ekonomiczne oraz kulturalne. Pierwsze z nich obejmują prawo do ubezpieczeń zdrowotnych oraz do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń, prawo do wypoczynku, ochrony zdrowia, a także do zabezpieczenia społecznego. Prawa ekonomiczne mają za zadanie zagwarantować człowiekowi godne warunki do pracy (prawo do pracy oraz do słusznych warunków pracy), rozwoju ekonomicznego (prawo do wynagrodzenia) oraz możliwość obrony interesów zawodowych, np. poprzez działalność w związkach zawodowych (prawo do tworzenia związków zawodowych). Prawa kulturalne odnoszą się głównie do sfery rozwoju duchowego jednostki, dlatego znajdujemy wśród nich prawo do nauki, do korzystania z dorobku cywilizacyjnego, do wolności sztuki czy choćby do uczestnictwa w życiu kulturalnym.

Wreszcie ostatnią generację stanowią prawa kolektywne (przysługujące pewnym zbiorowościom i grupom osób takim jak np. naród) podnoszące kwestię jakości życia. Wyróżnić tu można prawo narodów do samostanowienia oraz do równości, prawo do demokracji, do pokoju, do pomocy humanitarnej, do rozwoju, a także do zdrowego środowiska naturalnego czy do ochrony danych osobowych. 

Niestety niektóre państwa nie przestrzegają tych praw. Łamanie ich jest jednym z większych problemów we współczesnym świecie. Jednostce ludzkiej przysługują prawa z zakresu wszystkich generacji, jednak prawodawstwo międzynarodowe uznaje, iż obowiązkiem krajów jest przestrzeganie praw generacji pierwszej, a w odniesieniu do pozostałych dwu są one jedynie zalecane. Takie podejście do sprawy wynika przede wszystkim z realiów politycznych.