Nurty anarchizmu - kolektywistyczny, indywidualistyczny, komunistyczny, syndykalistyczny - definicja, charakterystyka, przykłady

Anarchizm nie jest ideą jednolitą, posiada wiele nurtów i pomniejszych odłamów. Wszystkie jednak anarchizmy zwracają uwagę – mniej lub bardziej – na negatywną rolę państwa w życiu człowieka i wszystkie wywodzą się z ruchów robotniczych lub lewicowego marksizmu.

Anarchizm kolektywistyczny, którego twórcą jest Michał Bakunin, powstał w XIX w. Bakunin głosił nową wizję społeczeństwa opartą na kolektywie. Odrzucił poglądy Proudhona i skupił się na kolektywistycznym ujęciu anarchizmu. Jednostka w myśli Bakunina winna być całkowicie wolna. Wolność nie może mieć granic. Jako że punktem wyjścia w filozofii Bakunina było pojęcie wolności, postulował on zniesienie państwa i powrót do idei wspólnoty. Produkcja miała opierać się na kolektywach, a ekonomia w anarchokolektywizmie streszczała się do rolnictwa i przemysłu.

Kolejnym nurtem jest anarchizm indywidualistyczny, zapoczątkowany przez myśli filozofa Maxa Stirnera. Anarchoindywidualizm powstał również w XIX w. Podstawowym pojęciem w tej filozofii było indywiduum, „jedyny” Maxa Stirnera, czyli osoba, która bez sprzeciwu realizuje swoją wolę. Krytyce podlegało natomiast państwo, ponieważ – jak w każdym anarchizmie – zagrażało indywidualnym dążeniom jednostki. Anarchoindywidualizm czerpał z filozofii egoistycznej, który założenia zawarł Stirner w swoim dziele – „Jedyny i jego własność”. 

Trzecim nurtem jest anarchizm komunistyczny, którego przedstawicielem był Piotr Kropotkin. Powstał w XIX w. jako rozwinięcie myśli anarchokolektywizmu. Anarchizm komunistyczny negował grupową własność środków produkcji i w zamian proponował własność ogólnospołeczną. Mieszkańcy mogli więc swobodnie zarządzać. Komuny powstały po to, by wszyscy ludzie mieli swobodny dostęp do życia społecznego i mogli wyrażać swoje zdanie.

Anarchokomunizm proponuje wprowadzenie społeczeństwa opartego na tzw. pomocy wzajemnej i szanowaniu innych. Kropotkin zawarł tę myśl w swoim słynnym dziele – „Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju”, w którym próbował argumentować, że anarchokomunizm jest naturalnym ustroje społecznym wynikającym z dobrotliwej natury ludzkiej. Wytwory gospodarki w anarchizmie komunistycznym winna być własnością wszystkich ludzi. Nie ma własności prywatnej.

Inną formą anarchizmu jest anarchizm syndykalistyczny, który jest próbą połączenia liberalizmu, anarchizmu sensu stricto i komunizmu. Jego twórcami byli Fernando Pelloutier i Georges Sorel. Anarchizm ten wywodzi się z ruchu robotniczego zwanego syndykalizmem. Syndykalizm narodził się na przełomie XIX i XX w., w momencie, kiedy robotnicy dochodzili do głosu i stanowili największą grupę społeczną.

Anarchizm ten przejął po komunizmie koncepcję dobrowolnego zrzeszania się przedsiębiorców, a negował państwo jako zagrożenie dla tych zrzeszeń. Był najagresywniejszym anarchizmem, gdyż całkowicie negował pojęcie władzy. Anarchosyndykalizm podupadł w połowie XX w., w momencie, kiedy weszły nowe ideologie, takie jak faszyzm i narodowy socjalizm. Ostatecznie anarchosyndykalizm zniknął w momencie zakończenia I wojny światowej.