Kultura masowa a kultura narodowa - porównanie i charakterystyka pojęć

Wiek XX to okres burzliwych zmian zarówno w sferze politycznej, naukowej, technicznej, jak i kulturowej. Wraz z postępem naukowo-technicznym nasilił się proces globalizacji. Coraz wyraźniej widać zacieranie się różnic między narodami, kulturami czy gospodarkami poszczególnych państw. Większość dziedzin życia uległa unifikacji. Podobnie stało się z kulturą, w ramach której pojawiła się zupełnie nowa jakość – kultura masowa. Nastawiona na masowego odbiorcę, skomercjalizowana, homogeniczna oraz podlegająca standaryzacji – wszystko to stawia ją niejako w opozycji do kultury wysokiej, a częściowo i narodowej.

W swoich założeniach kultura masowa nie jest antynarodowa, jednak jej specyfika sprawia, iż może ona zakłócać bądź osłabiać kulturę narodową. Tę ostatnią rozumiemy jako ogół dorobku społecznego danego narodu, który jest jednym z najważniejszych elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa to nie tylko dzieła sztuki najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa, literatury, teatru czy muzyki, ale również zespół norm, wierzeń, wartości, zachowań i tradycji narodowych charakterystycznych i wspólnych dla danego narodu. Wytworzona w toku dziejów danej społeczności, staje się podstawą różnicowania się jednego narodu od pozostałych. Każdy naród ustala własny kanon, na który składają się m.in. język literacki, obyczaje, dzieła artystyczne, symbole, wartości, wybitne utwory literackie czy muzyczne, a także tradycja historyczna. Ów kanon jest fundamentem tożsamości narodowej, dlatego też wiele uwagi poświęca się temu, by wpoić go najmłodszym obywatelom. Takie działanie ma przede wszystkim budować poczucie jedności i utożsamienia z narodem.

Zupełnie inaczej dzieje się w przypadku kultury masowej. Jest ona międzynarodowa, uniwersalna, ujednolicona i nie różnicuje swoich wytworów na narodowe i obce, ponieważ nie jest przypisana tylko jednemu państwu. Zamiast budować więzi narodowe, zaciera różnice między poszczególnymi społeczeństwami, również te wynikające z odmiennych tradycji kulturowych. Tym samym można powiedzieć, iż niweluje ona skutki edukacji narodowej. To chyba najważniejsza właściwość odróżniająca te dwa rodzaje kultury. Kultura masowa w dzisiejszych czasach wywiera ogromny wpływ na społeczeństwa. Kształtuje nowe kanony, tworzy uniwersalne symbole, trendy i wzory myślenia, które często są opozycyjne wobec tych narodowych, wpojonych obywatelom w procesie akulturacji. Zatem większość różnic pomiędzy kulturą narodową i masową wynika z odmiennego charakteru ich wytworów – jedne są zamknięte, przynależne do danego narodu, drugie zaś – globalne i uniwersalne.

Są jednak i cechy wspólne. Zarówno jedna, jak i druga mogą być promowane, rozpowszechniane przez środki masowego przekazu; obie kierowane są do większej liczby odbiorców (różna jest tu jednak skala odbioru, bo w przypadku kultury narodowej jest to społeczeństwo konkretnego narodu, zaś jeśli chodzi o kulturę masową – to ogół ludności na świecie), kształtują gusta i tworzą kanony. Trudno powiedzieć, żeby miały one ze sobą wiele punktów wspólnych, jednak znajdują się i takie elementy. Kultura narodowa jest poniekąd częścią kultury masowej i odwrotnie, bowiem oddziałują i przenikają się wzajemnie.