Przestępstwo i rodzaje przestępstw - definicja, charakterystyka, przykłady

Istnieje kilka rodzajów definicji przestępstwa. Tak zwana klasyczna szkoła prawa karnego wprowadziła formalną definicję przestępstwa, według której rozpatruje się je przede wszystkim jako czyn zabroniony prawnie, który podlega karze zgodnej z ustaleniami prawa. Musi być to czyn o dużej szkodliwości społecznej (jeśli jest szkodliwy w znikomym stopniu przestępstwem nie będzie). Natomiast materialna (społeczna) definicja przestępstwa kładzie nacisk na szkodliwość społeczną zachowania. Ostatni z typów definicji – doktrynalny (pełny), którym posługuje się kodeks karny w Polsce, łączy elementy obu wcześniejszych szkół. W tym przypadku przestępstwo jest połączeniem wielu elementów, które tworzą jego strukturę. Zatem na przestępstwo składają się: człowiek, który popełnia jakiś czyn, czyn, który spełnia warunki bycia czynem zabronionym, motywacja człowieka do popełnienia przestępstwa (związek przyczynowo-skutkowy), wina sprawcy oraz szkodliwość społeczna. Dopiero wszystkie te czynniki razem są w stanie oddać istotę przestępstwa. Ostatecznie możemy uznać za przestępstwo: „czyn zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia albo występek, przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy”. 

Klasyfikacja przestępstw jest bardzo rozbudowana, dlatego warto wspomnieć wyłącznie o najważaniejszych kryteriach podziału. Pierwsze z nich odnosi się do wysokości kary, jaka grozi człowiekowi. Wówczas mówimy o zbrodni, czyli o czynie, za popełnienie którego grozi co najmniej 3 lata pozbawienia wolności, oraz o występku, kiedy czyn objęty jest grzywną wynoszącą więcej niż 30 stawek dziennych bądź ograniczeniem albo utratą wolności na więcej niż miesiąc. Kolejny podział dokonuje się ze względu na rodzaj dóbr chronionych. Tutaj zasadniczo wyróżniamy: zbrodnie przeciwko ludzkości (łamiące podstawowe prawa człowieka jakiejś grupy etnicznej, narodowej, religijnej etc.; najwięcej zbrodni przeciwko ludzkości popełniono w okresie trawania ustrojów totalitarnych – m.in. nazistowskie Niemcy, maoistyczne Chiny, komunistyczny ZSRR), przestępstwa polityczne (na tle spraw politycznych, głównie wynikające z chęci zmiany ustroju politycznego w drodze przewrotu zbrojnego) oraz przestępstwa pospolite (wszystkie inne). Przestępstwa dzielą się też na ścigane z urzędu, czyli bez względu na to czy poszkodowany zgłosi sprawę, oraz ścigane na wniosek, przy których złożenie wniosku jest konieczne dla wszczęcia postępowania karnego. Na następny podział wpływa rozróżnienie sposobu postępowania sprawy. Istnieją zatem przestępstwa: z działania (delicta commissiva) oraz przestępstwa zaniechania (delicta ommissiva). Obok tych rodzajów wyróżniamy dodatkowo przestępstwa umyślne i nieumyślne (kryterium strony podmiotowej), przestępstwa skutkowe i bezskutkowe (kryterium skutku), a także powszechne i indywidualne (kryterium cech posiadanych przez sprawcę).

Bez względu na rodzaj przestępstwa, by można było o nim mówić, muszą zostać spełnione wyżej wspomniane warunki. Naturalną właściwością jest fakt, iż wraz z rozwojem ustroju prawnego w danym państwie (na kształt którego wpływają m.in. czynniki społeczne i polityczne) zmieniać się będzie również pojęcie i zakres przestępstwa.