Prawo - sposoby tworzenia prawa - charakterystyka

Na innej zasadzie będzie się odbywało tworzenie prawa w systemie prawa stanowionego (kontynentalnym) niż w przypadku systemu common law, obowiązującego głównie w krajach anglosaskich. Jeśli chodzi o system kontynentalny, to możemy w nim spotkać się z wieloma koncepcjami tworzenia prawa. Pierwsza z nich zakłada, iż prawo jest odkrywane, a nie kreowane przez ludzi (kierunek ewolucyjno-organiczny). W takiej sytuacji prawodawca jest tożsamy z odkrywcą prawa. Inaczej rozpatruje tę kwestię koncepcja woluntaryzmu prawodawczego (kierunek racjonalno-konstruktywny). Przedstawiciele takiego poglądu skłaniają się ku stwierdzeniu, iż prawodawca jest równy twórcy prawa – w wyniku aktu woli organów prawodawczych wytwarza się treść prawa pozytywnego. Wreszcie trzecia z koncepcji (prawodawstwa racjonalnego/uwarunkowanego) wprowadza równoważność prawodawcy i decydenta (osoba lub grupa mająca uprawnienia do podejmowania decyzji; tu prawnych). Zatem tworzenie prawa jest działaniem świadomym, mającym przynieść określone ustalenia, które osiągnąć pomagają normy prawne.

Z powyższych teorii tworzenia prawa wynika także inne podejście do sposobów kreowania norm prawnych. Zasadniczo przyjmuje się, iż wyróżnić można cztery formy tworzenia prawa:

- jednostronne stanowienie prawa;

- wielostronne stanowienie prawa (umowa);

- precedens prawotwórczy;

- prawo zwyczajowe.

Jednostronne stanowienie prawa jest pierwszorzędnym źródłem prawa wewnętrznego i najczęściej występuje w systemie statut law. Stanowieniem nazywamy wydawanie decyzji (przez organy jednoosobowe bądź kolegialne), czego wynikiem jest stworzenie normy prawnej. Można również wspomnieć o współstanowieniu, kiedy wspólnie decyduje kilka organów. W odniesieniu do wielostronnego stanowienia mamy do czynienia z porozumieniem kilku podmiotów o takiej samej pozycji, zawarciem umowy między nimi. Każda ze stron zobowiązuje się do podjęcia pewnych decyzji, które stwarzają nowe normy prawne. Najczęściej tak się tworzy umowy międzynarodowe. Natomiast precedens prawotwórczy spotykany jest głównie w krajach anglosaskich (w systemie common law). Tutaj decyzję o rozstrzygnięciu w konkretnej sytuacji prawnej podejmuje organ państwowy na podstawie orzeczeń organów wydanych we wcześniejszych sprawach o podobnym charakterze (za podstawę rozstrzygnięcia służy poprzedni precedens). Wreszcie prawo zwyczajowe jest żywiołową formą tworzenia prawa. Z reguły stanowi dopełnienie prawa stanowionego i swoje korzenie ma w długoletniej tradycji. 

W przypadku kiedy w społeczeństwie za obowiązującą uznana została określona forma rozstrzygania pewnych spraw, niekoniecznie zgodna z samymi aktami prawnymi, może ona zostać przyjęta za prawną normę zwyczajową, jeśli uzyska odpowiednią sankcję. Prawo zwyczajowe jest z wyżej wymienionych najstarszym sposobem tworzenia prawa. Ważne jest szczególnie w Wielkiej Brytanii, gdzie tradycja odgrywa w ustroju politycznym dużą rolę.