Konflikt ról społecznych - definicja, przykłady, charakterystyka

Rola społeczna to zespół praw i obowiązków, które są przypisane do każdej jednostki. Sprowadza się to do spełniania w życiu codziennym określonych funkcji i oczekiwań w stosunku do konkretnej grupy społecznej, do której jednostka przynależy. Każda osoba należy do więcej niż jednej grupy, dlatego też można często zaobserwować występowanie tak zwanego konfliktu ról społecznych.

Konflikt ról społecznych to sytuacja, w której niemożliwym dla jednostki staje się pogodzenie ze sobą konieczności odgrywania kilku ról społecznych jednocześnie. Różnice w wymaganiach oraz zobowiązaniach doprowadzają do równoczesnego występowania przynajmniej dwóch rodzajów sprzecznych oczekiwań dotyczących jednej osoby. Konflikt ról społecznych można rozpatrywać w ujęciu występowania tylko pewnych niedogodności, zmuszających jednostkę do kreatywnego myślenia, jak pogodzić swój sposób zachowania w odniesieniu do dwóch lub więcej ról będących w konflikcie. Może jednakże polegać na całkowicie niemożliwymi do pogodzenia, sprzecznymi wymaganiami wobec jednostki.

Konflikt ról społecznych to rodzaj konfliktu scharakteryzowany w oparciu o kryterium zasięgu. Przykładowo, konflikt ról społecznych ma miejsce w odniesieniu do osoby, która jednocześnie pełni określoną funkcję w grupie rodziny (jest ojcem i mężem, ma do wypełnienia szereg zobowiązań z tym związanych) i grupie odniesienia w ujęciu zawodowym  (jest nauczycielem z zawodu). Konflikt ról może nastąpić zarówno w aspekcie zawodowym (jeżeli dziecko jest uczniem w tej samej szkole), jak i rodzinnym (ojciec obiecał dziecku pójście do kina, ale ma zebranie z rodzicami, więc musi je odwołać). Innym przykładem konfliktu ról społecznych może być także pogodzenie występowania jednostki w roli członka rodziny oraz jednoczesne bycie elementem składowym grupy społecznej opartej na stosunku przyjaźni. Często przykładowe spotkania takiej grupy napotykają problemy organizacyjne związane z brakiem czasu (poprzez konieczność spełniania obowiązków wynikających ze stosunku pracy), brakiem możliwości (rodzina wymaga poświęcenia większej uwagi) lub po prostu brakiem chęci porównywalnych z chęciami związanymi, np., bycia członkiem aktualniej konkretnej grupy hobbystycznej (chęć pójścia na ryby zamiast do knajpy z przyjaciółmi).

Podobna sytuacja ma miejsce w zasadzie w każdej zbiorowości opartej na zasadach tworzenia rodziny, czyli pewnej wspólnoty. Występuje wówczas konieczność dopasowania pewnych zachowań w celu współpracowania nad osiągnięciem ustalonego społecznego celu, jakim jest utworzenie owej małej społeczności.

Konflikt ról może mieć różne podłoża. Często występuje z powodów związanych z niezrozumieniem potrzeb jednostki przez nią samą lub przez jej otoczenie, wielość wymagań w stosunku do jednostki bądź też nagromadzenie się zaniedbywanych wcześniej zobowiązań.