Monarchia stanowa - definicja, opis, przykłady

Monarchia stanowa to forma ustroju wewnątrzpaństwowego, której początki sięgają okresu średniowiecza. Wykształcona została równocześnie z rozwojem systemu feudalnego. Poprzez powstanie zróżnicowanych grup społecznych, opartych na różnorodnym statusie społecznym oraz cenzusie majątkowym, dotychczasowy system polityczny, bazujący głównie na zasadzie ojcowizny monarchy (patrymonium), musiał ustąpić miejsca systemowi monarchii stanowej.

Monarchia stanowa polega na współpracy oraz koegzystencji monarchy i stanów (przede wszystkim rycerstwa i duchowieństwa). Władza monarchy została ograniczona. Stany miały możliwość uczestnictwa w procesie uchwalania prawa lub jego egzekwowania poprzez reprezentację w zgromadzeniach stanowych.

Można wyróżnić kilka typów monarchii stanowej, rozwijających się w Europie. Jednym z przykładów jest Francja, w której rozwój tego systemu ustrojowego przypadł na XIV oraz XV wiek. Zgodnie z założeniami państwo przestało być własnością króla, w zamian za to stało się własnością publiczną. Ponadto król był zobligowany do współdziałania ze stanami (Stany Generalne oraz Prowincjonalne), mimo, iż został mianowany najwyższym zwierzchnikiem lennym, co umożliwiła mu sprawowanie kontroli nad lennami. Monarcha miał także uprawnienia ostatecznego organu sądowniczego w państwie. 

Monarchia stanowa w Polsce powstała w 1320 roku, jako efekt współdziałania szlachty oraz monarchy w celu umocnienia państwa. Cechą odróżniającą Polskę od ówczesnych monarchii stanowych był fakt nieposiadania organu władzy ustawodawczej, który przypominałby swego rodzaju parlament czy też samorząd. Funkcjonowały zgromadzenia stanowe, istniała instytucja sejmu walnego (uczestnikami byli urzędnicy, szlachcice oraz przedstawiciele duchowieństwa) oraz sejmików - w skład ich wchodziła wyłącznie szlachta. 

W trakcie obowiązywanie tej formy ustroju, nadano szlachcie szereg przywilejów, które doprowadziły do stopniowego umniejszania wpływu osoby króla na politykę wewnętrzną oraz zewnętrzną w państwie. Doprowadziło to do upadku politycznego państwa.