Monarchia patrymonialna - definicja, opis, przykłady

Monarchia patrymonialna to ustrój, który opierał się na swobodzie władcy w procesie sprawowania rządów w państwie. Ta forma rządów opierała się na uznaniu przez władcę wszelkich ziem na terytorium kraju za swoją własność. Znaczenie tego słowa wywodzi się od ojcowizny – czyli patrymonium. Państwo stanowiło własność panującego monarchy, którą rozporządzał wedle własnego uznania. Nie stosowano odróżnienia urzędów państwowych od dworskich, co stanowiło cechę charakterystyczną ustroju. Ponadto wydatki państwowe i prywatne władcy były tożsame. Władza monarchy była nieograniczona, gdyż pochodziła od Boga. Państwo było przekazywane po śmierci monarchy w ręce najstarszego syna.

W systemie władzy patrymonialnej wykształcił się system feudalny. Władca był seniorem, czyli zwierzchnikiem, nadawał urzędy kościelne i świeckie swoim wasalom. Obdarowywał ich także lennami oraz immunitetami. W zamian za takie przywileje wasale składali mu przyrzeczenia wierności oraz służby wojskowej. Wykształciła się hierarchia, w myśl zasady „wasal mojego wasala jest moim wasalem”. Polegało to głównie na zależności wobec zwierzchnika, którym finalnie był monarcha. 

Podstawą dochodów możnowładców, a w związku z tym monarchy, była ziemia uprawiana przez chłopów. Z niej czerpano środki niezbędne do umacnianie się pozycji, poszczególnych wasali. Rolnictwo stanowiło podstawę gospodarki w kraju. Obowiązywała zasada, iż człowiek wolny musi wstąpić w stan rycerski, co wiązało się z ogromnymi kosztami. Dlatego też często zrzekano się wolności osobistej na rzecz zwolnienia z przymusu odbycia służby wojskowej.

Monarcha był otoczony przez doradców, zarówno świeckich, jak i duchownych. W państwie patrymonialnym nie było wyszczególnionej stolicy, król jeździł po całym podległym mu terytorium. Dążył do umocnienia swojej władzy w państwie. 

Przykładem monarchii patrymonialnej było państwo z okresu rządów Karola Wielkiego. Jego imperium, jako ojcowizna, mogło zostać podzielone między synów. W Polsce istniał system oparty na podziel na dzielnice, w których władze sprawowali kolejno poszczególni potomkowie. Szczególnym podkreśleniem tej formy rządów był testament Bolesława Krzywoustego, który podzielił kraj między synów na pięć części. Władca ten ponadto mianował księcia zwierzchniego, który miał sprawować pieczę nad jednością terytorialną państwa polskiego. Rozbicie dzielnicowe było przykładem upadku systemu monarchii patrymonialnej. Dopiero ukształtowanie się systemu monarchii stanowej zakończyło funkcjonowanie monarchii patrymonialnej na ziemiach polskich.