ETPC - Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, siedziba, kompetencje i historia

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu jest organem powołanym na podstawie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – po to, by wykonywać jej założenia. Ma więc za zadanie kontrolę państw-sygnatariuszy w zakresie realizacji artykułów Konwencji oraz szeroko pojętego przestrzegania praw człowieka.

ETPC powstał w roku 1998, będąc połączeniem Trybunału Praw Człowieka i Europejskiej Komisji Praw Człowieka. Dla urealnienia bezstronności Trybunał ten jest jedynie organem Konwencji, nie zaś Rady Europy, mimo iż konwencja, na podstawie której istnieje, jest jednym z najważniejszych dokumentów Rady.

Ponieważ wszystkie kompetencje i funkcje tego europejskiego organu sądowniczego wynikają z EKPC z roku 1953 oraz jej czternastu protokołów dodatkowych, głównym jego zadaniem jest analizowanie, interpretowanie i rozstrzyganie w zgodzie z jej założeniami spraw napływających od osób poszkodowanych.

Aktualnie Europejski Trybunał Praw Człowieka posiada 47 sędziów (konwencja stanowi, że każdy sygnatariusz wyznacza jednego sędziego), którzy muszą być moralnie nienaganni i posiadać status wybitnych znawców prawa międzynarodowego. Każdy z nich wystąpić może w roli: członka Trybunału (sędzia uczestniczący w którejś z form organizacyjnych), sędziego-sprawozdawcy (przygotowującego sprawy do rozpatrzenia) lub sędziego narodowego (rozpatrującego sprawy przeciw własnemu państwu).

W zależności od rodzaju i rangi sprawy obrady toczą się w różnych formach pod względem organizacji. Sędzia zasiadający jednoosobowo – to przedstawiciel Trybunału, który zajmuje się sprawdzeniem poszczególnych skarg w kontekście dopuszczalności. Komitet Trybunału to trzech sędziów, orzekający w sprawach prostych, merytorycznych i już niemal rozstrzygniętych. Izba Trybunału – podstawowa forma organizacyjna w ETPC – składa się z siedmiu sędziów wyznaczonych do rozpatrywania sprawy. Panel Wielkiej izby to pięcioosobowa grupa decydująca o przyjęciu przez Wielką Izbę odwołania. Wielka Izba Trybunału to z kolei siedemnastu sędziów, rozpatrujących sprawy skomplikowane oraz ewentualne odwołania.

Największą natomiast strukturą jest Zgromadzenie Plenarne Trybunału, na którym zjawiają się wszyscy sędziowie, nie zajmują się jednak skargami, a jedynie sprawami organizacyjnymi.

Jednostka poszkodowana, przynależąca do któregoś z sygnatariuszy może złożyć swoją skargę na dwa sposoby. Po pierwsze, państwo-sygnatariusz może złożyć przeciw innemu krajowy „skargę międzypaństwową”. Po drugie, pojedyncze osoby, grupy lub organizacje mogą złożyć „skargę indywidualną”. By jednak sprawę można było w ogóle rozpatrzeć, musi ona spełnić szereg wymogów, ujętych w Konwencji Europejskiej.

Trybunał musi być bezstronny i przy użyciu praw zawartych w Konwencji doprowadzić do sprawiedliwego wyniku. Jeśli zatem jakaś sprawa jest rozpatrywana, pierwszym etapem są negocjacje, w trakcie których strony mogą dość do porozumienia polubownego. Nieudana próba ugody powoduje rozpoczęcie działań merytorycznych Trybunału, czyli – dogłębne zbadanie sprawy, czego następstwem będzie wyrok. Oczywiście, w zgodzie z artykułem 13. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności występuje wówczas możliwość odwołania się od wyroku.