GATT - Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu - cele, zadania, opis

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (ang. General Agreement on Tariffs and Trade - GATT) - międzynarodowe porozumienie handlowe, pomyślane początkowo jako układ mający poprzedzać powstanie Międzynarodowej Organizacji Handlowej (ITO).

Układ podpisany został 30 października 1947 r. w Genewie, przez 23 państwa należące do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 1948 r. GATT jako organizacja międzynarodowa, istniał do roku 1994. Skupiał 128 członków (w tym 100 stałych). 

GATT stał się w zasadzie podstawą prawną dla wielostronnej współpracy handlowej. Zakładał likwidację wszelkich ograniczeń, które mogłyby hamować rozwój wymiany handlowej i obniżenie maksymalnych stawek celnych. Do jego zadań zaliczono monitorowanie i ocenę bieżącej sytuacji w handlu międzynarodowym, a także rozstrzyganie sporów branżowych pomiędzy członkami. Do praktyki GATT weszła też klauzula najwyższego uprzywilejowania, polegająca na tym, że każde z państw zapewnione miało uprawnienia i udogodnienia nie mniejsze niż jakiekolwiek inne państwo, z którym prowadziło wymianę handlową, oraz narodowe traktowanie.

Dzięki powstaniu GATT udało się zapobiec fali protekcjonizmu, który groził państwom po zakończeniu działań wojennych II wojny światowej i wprowadzić mechanizmy służące przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji.

Z biegiem czasu, struktura i zasady działania GATT, zmieniały się. Najważniejszy organ Układu, tzw. Konferencje układających się stron, ewoluowały w sesje odbywające się 1-2 razy do roku. W 1960 r. powołano Radę Przedstawicieli, zaś 1951 r. - Sekretariat z Dyrektorem Generalnym na czele, ze stałą siedzibą w Genewie. Zmiana o sporym znaczeniu było też zawarcie porozumienia o współpracy między krajami rozwijającymi się i rozwiniętymi w poł. lat 60., które przewidywało odstąpienie od zasady wzajemności w rokowaniach handlowych.

Pewien kryzys w łonie Układu nastąpił w związku z utworzeniemwspólnego rynku dwunastu państwa Europy, a i inne organizacje tworzyły wówczas odrębne systemy preferencji. Kiedy w 1994 r. działalność rozpoczęła Światowa Organizacja Handlu (WTO) - istnienie GATT straciło sens i - w 1995 r., Układ, jako tzw. GATT 94 - został do niej włączony.