Doktryny polityczne, doktryna polityczna - definicja, rodzaje, funkcje

Słowo doktryna z łaciny oznacza „nauczanie”.  Jej obecne znaczenie sprowadza się jednak do zbioru teorii, założeń leżących u podstaw jakiejś szerszej myśli politycznej, gospodarczej lub ekonomicznej. Doktrynę polityczną można określić również jako wynikające z szerszego pojęcia – ideologii – kompendium poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa. Doktryna stanowi uściślający ideologię zbiór konkretnych wyobrażeń o tym, jak powinno wyglądać i funkcjonować dane państwo pod względem organizacyjnym, ale także – jak powinny być ukształtowane i rozwijane więzi pomiędzy jednostkami w nim żyjącymi.

Doktryna polityczna może czerpać z różnych źródeł. Niewątpliwie takie źródła mogą stanowić stanowiska światopoglądowe jej twórców, ale także analiza historyczna, dorobek nauki czy doświadczenie i autorytet tworzących je ludzi. Doktryny muszą zawierać pewne praktyczne wskazówki co do funkcjonowania państwa, nie muszą one wchodzić na bardzo wysoki stopień szczegółowości, gdyż uściślone zostaną w konkretnym stadium, programie politycznym, ale muszą być czytelne.

W literaturze możemy doszukać się wielu typologii doktryn politycznych. Dla potrzeb tego opracowania zostaną przytoczone jedynie dwie z nich, które wydają się być najbardziej istotne. Ze względu na stosunek do istniejącej rzeczywistości doktryny polityczne dzielimy na: reakcyjne, konserwatywne, reformistyczne, rewolucyjne, utopijne. A pod względem kryterium wizji społeczeństwa na: elitarne, egalitarne, solidarystyczne (typologia z: M. Jaskólski „Słownik doktryn politycznych”). Największy wpływ na kształt współczesnego świata miały oczywiście doktryny komunistyczne (obecnie nadal w Chińskiej Republice Ludowej) i doktryna nazizmu.

Klasyczna, ale nadal aktualna typologia dzieli doktryny na: prawicowe, lewicowe i centrowe. Typologia ta znajduje odzwierciedlenie w programach politycznych wielu partii. Generalnie twórcy doktryn lewicowych wysuwają postulaty szeroko rozumianej sprawiedliwości społecznej. Doktryny centrowe dążą do utrzymania równowagi pomiędzy różnymi grupami społecznymi, a prawicowe – przyjmując ich nierówność, zarazem głoszą konserwatywne wartości religijne i kulturowe.