Liberalizm - twórcy, przedstawiciele. Historia powstawania liberalizmu

Liberalizm to doktryna filozoficzna, a także społeczna, moralna i ekonomiczna oparta na założeniu, że podstawowym kryterium rozwoju jest wolność osobista i polityczna jednostki w społeczeństwie.

Sama definicja liberalizmu wywodzi się z łacińskiego słowa „liberalia”, które oznacza wolność. Po raz pierwszy zwrot „idee liberalne” został użyty przez Napoleona Bonaparte. Nurt liberalny zaistniał w końcu XVIII wieku, w angielskim ugrupowaniu politycznym wigów, którego program polityczny sformułował J. Locke (promotor nurtu liberalizmu politycznego w formie monarchii konstytucyjnej i parlamentarnej). Rozwój liberalizmu jako teorii politycznej i ekonomicznej przypada na XIX wiek, pozostając w związku z kulturowymi i religijnymi ideami epoki oświecenia.

W XIX wieku podstawowymi postulatami nurtu było obalenie absolutyzmu, a także osłabienie wpływów Kościoła na społeczeństwo oraz zlikwidowanie przywilejów i wprowadzenie zasady równości wszystkich obywateli przed prawem. Główną tezą było wprowadzenie ustroju politycznego opartego na zasadzie trójpodziału władzy – rozdzielenie władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej. Twórca tej teorii, K. Monteskiusz, uznawany jest za czołowego przedstawiciela liberalizmu.

Nurt ten miał wiele odłamów: poprzez umiarkowany (głównie w krajach anglosaskich), radykalny (np. jakobinizm), również w odmianach pod względem różnych kryteriów –  ekonomicznych, politycznych, społecznych, religijnych, filozoficznych. U schyłku XIX wieku został sformułowany sceptyczny pogląd rewizjonistyczny w kwestii demokracji. Nastąpiła także negacja założeń nurtu leseferyzmu pod kątem ekonomicznym. Za prekursora rewizjonizmu w liberalizmie uważany jest J.S. Mill. Następstwem nurtu rewizjonistycznego było ukształtowanie się teorii liberalizmu socjalnego.

Liberalizm religijny powstał w państwa, w których miały miejsce przewroty reformatorskie. Narodziła się wówczas teoria ateizmu, której propagatorem był m.in. D. Diderot. Etyka utylitaryzmu, którą reprezentował T. Paine oraz B. Franklin (a jego bardziej umiarkowana wersję także J.S. Mill oraz J. Austin), postulowała użyteczność czynników mogących dać najwięcej szczęścia jednostkom za najważniejsze. Radykalnym jej przedstawicielem był J. Bentham, który uważał, iż użyteczność to maksymalizacja przyjemności, a więc szczęścia. J.J. Rousseau jako przeciwnik liberalizmu arystokratycznego, postulował natomiast koncepcję umowy społecznej, opierającą się na suwerenności ludu.

Najbardziej rozpowszechnioną formą liberalizmu był jego demokratyczny odłam, spopularyzowany przez J.S. Milla oraz (później) H. Kelsena. W ujęciu ekonomicznym za prekursora teorii niewątpliwie należy uznać A. Smitha, który wyłonił zasady klasycznej ekonomii politycznej.

Spośród współczesnych przedstawicieli nurtu należy wymienić M. Thatcher, która wprowadziła w Wielkiej Brytanii politykę gospodarczą opartą na założeniach teorii liberalizmu ekonomicznego. W Stanach Zjednoczonych nurt ten promował w swym programie wyborczym R. Reagan.