Liberalizm a socjalizm - porównanie i charakterystyka ideologii

Teoria liberalizmu wykształciła się w epoce oświecenia i spełniała wszystkie założenia umysłowe tego okresu. Zwolennicy nurtu popierali wolność człowieka jako jednostki, negowali istnienie społeczeństwa kolektywistycznego. Państwo powinno raczej wskazywać drogę i sprawować kontrolę poprzez pilnowanie przestrzegania prawa, zamiast nadmiernie je wykorzystywać w celu wprowadzania ograniczeń i hamulców wobec wolności obywatela. Człowiek, wedle liberałów, powinien cieszyć się szerokim wachlarzem wolności osobistych, ekonomicznych i politycznych. Władza powinna należeć do ludu, nie może być skupiona w rękach jednostki, lecz organy władzy powinny być od siebie niezależne i niezawisłe.

System polityczny w państwie opiera się na współistnieniu trzech odrębnych sfer funkcjonowania państwa. Trójpodział władzy, wprowadzony przez Karola Monteskiusza, powinien być stosowany w każdym demokratycznym państwie. Cechą nadrzędną powinna być wolność jednostki, w aspekcie ekonomicznym, politycznym i wyznaniowym. Powinna obowiązywać zasada wolności słowa, zrzeszania się i podejmowania decyzji przez ludność. Każdy człowiek jest równy wobec prawa i może zabierać głos w trakcie jego ustanawiania.

Podstawowym kryterium w kwestii gospodarki jest prawo posiadania własności, niezależnej od własności państwa. Organy władzy muszą zapewnić pewne elementy niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa, ale ogólna ich rola sprowadza się do pełnienia kontroli i dopilnowania przestrzegania prawa, aby nikt nie wyrządzał krzywdy innym.

Socjalizm natomiast to nurt filozoficzny, polityczny i ekonomiczny postulujący wyższość kolektywizmu nad indywidualizmem, a także proklamujący konieczność wyzbycia się własności prywatnej na rzecz mienia państwowego, gdyż tylko w ten sposób można poprawić byt ekonomiczny społeczeństwa. Teoria socjalizmu podzieliła ugrupowania socjalistyczne na: radykalne (które stanowiły kamień milowy dla powstania idei komunizmu oraz marksizmu) i umiarkowane. Ogólne założenia mówiły, iż poprzez rewolucję lub proces przekształcenia można wprowadzić zmiany na lepsze. Własność prywatna powinna zaniknąć, społeczne środki produkcji powinny zdominować gospodarkę w państwie.

Postulatem było zniesienie systemu klasowego w społeczeństwie, które powinno opierać się na równości wszystkich wobec siebie samych i prawa. Dystrybucja dóbr powinna być przeprowadzana w sposób sprawiedliwy. Konieczne są zmiany poprzez przebudowę ustroju rządzącego społeczeństwem. Sposobem na osiągnięcie idealnego systemu socjalistycznego jest zniesieni wartości prywatnej lub też stosowanie aparatu polegającego na drobiazgowej i niezwykle uciążliwej kontroli sprawowanej przez państwo wobec każdego, kto nie chce się własności wyrzec. Gospodarka i inne aspekty życia społecznego i politycznego jednostki powinny być sterowane centralnie przez władze państwowe. Kapitalizm powinien zostać obalony, bez względu na rezultaty.

W ujęciu filozoficznym socjaliści głosili hasła, według których człowiek jest nękany głównie przez biedę i niedostatek – aby takiej sytuacji zapobiec, należy wprowadzić odgórnie obligatoryjny system pomocy państwowej. Celem jest budowa państwa, w którym nie będzie można zaznać ubóstwa. Nie można zbytnio przejmować się mało istotnymi problemami etycznymi i moralnymi, religia również stanowi tylko środek otępiający masy.

Społeczeństwo to przede wszystkim maszyna, o którą należy dbać, zbiór osób, a nie niezależnych jednostek. Prawo większego dobra jest nadrzędne nad korzyściami indywidualnymi i stanowi sposób na uzdrowienie chorego organizmu. Teza wolności osobistej jednostki nie jest równie istotna co zrównanie wszystkich ludzi i ustawienie ich w równym szeregu. Nie ma miejsca na przywileje, system socjalistyczny to system chlubiący się bezklasowością i – choć tylko pozornym – brakiem podziałów.