Libertynizm - przedstawiciele, definicja, charakterystyka. Libertynizm oświeceniowy

Libertynizm to nurt filozoficzny, światopoglądowy oraz literacki o charakterze nieformalnym, nawiązujący do teorii renesansowego humanizmu. Pochwalał założenia nurtu materialistycznej filozofii epikurejczyków. Rozwijał się głównie we Francji, Szwajcarii, Niderlandach i Włoszech w XVII i XVIII w., wywierając znaczny wpływ na kulturę i literaturę epoki oświecenia. Przyczynił się także do rozwoju nurtu ateistycznego i antyklerykalizmu.

Głównym założeniem libertynizmu było przeciwstawienie się dominacji Kościoła oraz wolnomyślicielstwo. Zgodnie z tym – każdy człowiek powinien oswobodzić umysł i nie poddawać się ograniczeniom narzucanym przez tradycję, religię lub stereotypy czy kodeksy moralne. Najważniejsza w życiu każdego człowieka jest wolność oraz swoboda wyznania, polegająca na całkowitym uwolnieniu się spod wpływu jakiejkolwiek religii. Libertyni głosili tezę, że nie ma Boga (oprócz Słońca), a religia jest ludzkim wymysłem. Należy żyć w zgodzie z naturą, a dążenie do szczęścia powinno stanowić priorytet.

Cechą charakterystyczną nurtu jest nieograniczona wiara w ludzki rozum i zdobywanie wiedzy poprzez doświadczenie, ale jednocześnie niechęć do uznawania autorytetów. Należy poszerzać wiedzę poprzez zapoznawanie się z innymi ludami, kulturami i obyczajami, najlepiej w trakcie podróży o charakterze badawczym. Libertyni nie wierzyli w cuda i propagowali sceptycyzm w tym zakresie. Libertynizm postulował walkę z przesądami oraz przejawami pruderii, jego przedstawicieli kojarzono zazwyczaj z wysoko zaawansowaną swobodą obyczajów i rozwiązłością moralną.

Libertynizm był zawsze krytykowany, głównie przez Kościół katolicki oraz monarchie oświeceniowe. Jego przedstawicielami byli między innymi J. Kalwin i jego wyznawcy, a także P. Charon, którego książka „De la sagesse” (utwór o charakterze doktrynalnym) została wpisana na listę ksiąg zakazanych.

Można wyróżnić dwa nurty w tej filozofii. Libertynizm erudycyjny, bazujący na poglądach Epikura i jego naśladowców, wykształcił się we Włoszech. Jego zwolennicy mieli spory wpływ na rozwój literatury (wymienić można ponad 200 tekstów filozoficznych) i propagowanie założeń etyki hedonistycznej. Drugim znanym nurtem filozoficznym jest libertynizm naturalistyczny, odłam bluźnierczy, agresywny, z założenia materialistyczny i negujący istnienie duszy.

Na gruncie libertynizmu wykształcił się także ruch deistyczny, mający swój ośrodek w Wielkiej Brytanii. Jednakże jednym z najważniejszych ośrodków nurtu była Holandia, gdzie głównym patronem ruchu był Spinoza. W Polsce teorie głoszone przez libertynów nie miały wielu zwolenników, aczkolwiek ich przejawy można zauważyć w utworach S. Trembeckiego, J. Potockiego i J. Jasińskiego. W okresie międzywojennym hasła nurtu pojawiały się w utworach T. Boya-Żeleńskiego. Po II wojnie światowej libertynizm podzielił się na kolejne odłamy: związany z komunizmem i marksizmem, a także kierunek będący w pewnym stopniu kontynuacją haseł przedwojennych – przyzwolenia na aborcję, pełną swobodę seksualną oraz korzystanie z pornografii, propagowanie mniejszości seksualnych.

Za modelowego przedstawiciela libertynizmu uważa się Casanovę.