Marksizm a anarchizm - porównanie i charakterystyka ideologii

Anarchizm jest nurtem, który wyrósł z marksizmu i odciął się od niego, ostro go krytykując. Marksizm i anarchizm mają wspólne korzenie, jednak ich idee są bardzo odmienne. Konflikt między marksizmem a anarchizmem powstał w momencie, kiedy Michał Bakunin sprzeciwił się Karolowi Marksowi.

Podstawowe różnice między anarchizmem i marksizmem to:

- różnica w postrzeganiu władzy – marksizm opowiada się za dyktaturą proletariatu, a anarchizm za komunizmem bezpaństwowym i bezklasowym społeczeństwem,
- Marks uważał, że państwo musi przeprowadzić nacjonalizację środków produkcji, podczas gdy anarchizm proponował wprowadzenie stowarzyszenia producentów, które by takie środki produkcji kontrolowały,
- w kwestii rolnictwa Marks miał również inne zdanie od anarchistów; Marks twierdził, że ziemia jest własnością stowarzyszeń, podczas gdy Bakunin uważał, że ziemia musi być własnością całego społeczeństwa,
- kwestia prawa dziedziczenia również podzieliła marksizm i anarchizm; Marks opowiadał się za pewnym ograniczeniem do najbliższej rodziny, natomiast Bakunin chciał całkowicie znieść prawo dziedziczenia.

Podobieństwa marksizmu i anarchizmu znajdują się u podstaw obu tych idei – zarówno Marks, jak i Bakunin walczyli o sprawiedliwość społeczną i wolność osobistą jednostki. Podobnie postrzegali ideę rewolucji, dla Marksa rewolucja był jedyną możliwością wprowadzenia zmian, dla Bakunina również miała być ona nagła i spontaniczna.

Anarchizm szedł nieco dalej w pojmowaniu idei wolności – dla Bakunina i innych anarchistów wolność jednostki była rozszerzona na równości społeczne i ekonomiczne, co z kolei u Marksa wyglądało nieco inaczej.

Anarchizm odrzucił całkowicie ideę państwa, nawet w ujęciu marksistowskim, gdyż zarówno kapitalizm jak i władza państwowa prowadziły do jednego i tego samego. Anarchizm nie do końca jednak przewidywał, co będzie dalej – tzn. co będzie, jeśli uda się obalić ideę państwa, co wprowadzić w zamian? Bakunin odrzucił Marksa, gdyż – jak sądzą badacze – zdołał przewidzieć opłakane skutki marksizmu w rzeczywistości.

Jako ruch pacyfistyczny anarchizm odżegnywał się od przemocy i raczej starał się uprawiać filozofię polityczną bez krwawych rewolucji. Marks miał inne zdanie, dla niego liczyła się koncepcja rewolucji, która mogła przyczynić się do szybkiej równości społeczeństwa.

Stosunek marksizmu do anarchizmu jest dosyć niejasny, gdyż istnieje bardzo wiele odmian anarchizmu i nie wszystkie one są zgodne z postulatami Marksa, większość z nich odrzuciła całkowicie marksizm i powędrowała w stronę realnej polityki wolności.

Do dzisiaj jednak zarówno marksizm, jak i anarchizm wpływają na siebie nawzajem i działacze tych ideologii stoją raczej po jednej stronie barykady.