Deklaracja Rady Jedności Narodowej - geneza, postanowienia

Deklaracja Rady Jedności Narodowej – deklaracja programowa „O co walczy Naród Polski” została uchwalona 15 marca 1944 roku. Była ona rozwinięcie „Deklaracji porozumienia politycznego czterech stronnictw – stanowiących Krajową Reprezentację Polityczną”, którą wydali w sierpniu 1943 roku politycy największych stronnictw parlamentarnych Polski Podziemnej (Stronnictwa Pracy, Stronnictwa Narodowego, Polskiej Partii Socjalistycznej i Stronnictwa Ludowego). Stanowiła ona także w pewnym stopniu odpowiedź na manifest komunistów „O co walczymy”. 

Główne założenia deklaracji RJN dotyczyły kwestii ustrojowych, politycznych, społecznych i gospodarczych przyszłego państwa polskiego. W sprawie granic postulowała, by wschodnie obszary zachowane zostały zgodnie z traktatem ryskim. Na zachodzie i północy Polska miała poszerzyć swe terytorium o Prusy Wschodnie, włącznie z Gdańskiem, część Pomorza, ziemie między Notecią i Wartą oraz Śląsk Opolski. Ustrój polityczny miał być budowany na systemie demokracji parlamentarnej z silną władzą wykonawczą. Z kolei polityka zagraniczna opierać się miała na sojuszu z Wielką Brytanią, USA, Francją i Turcją, ponadto możliwa była współpraca z ZSRR, lecz pod warunkiem pełnego uznania integralności i przedwojennych granic Rzeczpospolitej, a także nieingerowania w sprawy wewnętrzne państwa polskiego. 

Kolejne rozdziały odnosiły się do równie istotnych kwestii tj. gospodarczych i społecznych. I tak, wszystkie gałęzie gospodarki miały zostać objęte gospodarką planową. Państwo polskie zagarnęłoby wszystkie przedsiębiorstwa zarządzane w trakcie wojny przez Niemców oraz gospodarstwa bezpańskie. Rząd miał popierać prywatną inicjatywę gospodarczą oraz propagować i pomagać w organizowaniu spółdzielczości. Ponadto otrzymywałby prawo przejmowania lub upaństwowienia przedsiębiorstw użyteczności publicznej bądź priorytetowych przemysłów, w celu zrównoważenia poziomu gospodarki Polski w stosunku do sąsiadów. 

Podstawowym celem polityki społecznej miało być „wyzwolenie człowieka pracy” poprzez rozpropagowanie związków zawodowych, rad zakładowych, upowszechnienie ubezpieczeń społecznych i samorządu pracowniczego. Zapewniano również dostęp młodzieży wszystkich warstw społecznych do szkolnictwa, a dla niezamożnych bezpłatny system nauczania i pomoc lecznicza.

Deklaracja RJN wzbudziła ogromne poruszenie władz w Londynie, które „ze względów taktycznych” wstrzymały jej publikację: uznano bowiem, że części odnoszące się do stosunków polsko-sowieckich nie nadają się do publicznego przedstawienia, ponieważ zawierają „niebezpieczne sformułowania”.