Walki o granice zachodnie w czasie I wojny światowej - Górny Śląsk - powstania śląskie

Śląsk od dawien dawna stanowił dla Polski bardzo istotną jej część. Wszak stamtąd pochodziła ważna linia śląskich królów piastowskich, ale i tam ulokowana była ogromna część przemysłu, w tym przemysłu wydobywczego, bez którego ciężko by było w dawnych czasach rozwijać się wolnemu państwu. Przemysł był wówczas, obok rolnictwa, najważniejszą gałęzią narodowej gospodarki. Dlatego też Górny Śląsk był dla Polski ważny, szczególnie jeśli myślała ona o szybkim wzroście gospodarczym, o szybkiej poprawie swojego, o odzyskaniu dawnego statusu silnego, trwałego państwa zdolnego kreować nie tylko swoją wewnętrzną politykę, ale i mocno wpływającą na politykę międzynarodową. Nie można przy tym zapomnieć, że Górny Śląsk był także ważnym kąskiem dla państwa pruskiego, które co prawda przegrało pierwszą wojnę światową, jednakże nie zamierzało na tej wojnie zbyt dużo tracić. A Śląsk był dla Prus bardzo ważny przede wszystkim ze względów gospodarczych, względy historyczne nie miały już takiego znaczenia.

Po zakończeniu działań I wojny światowej państwa, które ją zwyciężyły postanowiły o przeprowadzeniu licznych i długich rozmów, które miały ustanowić powojenny ład. W tym owa konferencja przedstawicieli mocarstw miała zająć się problemami odtworzenia dawno nie istniejącej państwowości polskiej.

Zgodnie z owymi postanowieniami część ziem spornych pomiędzy Polską a Prusami miała przypaść jednej ze stron na podstawie tzw. Plebiscytu, tj. głosowania miejscowej ludności, która miała się sama przypisać do jednego z państw. Rozwiązanie to było o tyle niebezpieczne i nie do końca sprawiedliwe, że Górny Śląsk (który również miał być poddany wspomnianemu plebiscytowi)  był pod zarządem niemieckim, a więc władze niemieckie mogły dopuszczać się licznych nieprawych posunięć, które miały zwiększyć poparcie dla przyłączenia Górnego Śląska do Niemiec. Posunięcia te miały być nie tylko nasiloną propagandą i oszustwami, ale i terrorem oraz zastraszaniem miejscowej ludności.

W tym czasie, na terenach Górnego Śląska rozwijała się tajna organizacja Polska Organizacja Wojskowa, które kilkakrotnie wysuwała do władz polskich propozycje wszczęcia powstania, które miałoby dołączyć owe terytoria do Rzeczpospolitej. Jednakże debatujący w Paryżu Paderewski, który słyszał o rozwijającej się sytuacji w Polsce prosił w kolejnych depeszach o zachowanie spokoju. Twierdził on, że wszelkie nierozważne ruchy, takie jak nagłe i niepotrzebne w obecnej chwili powstanie, może przynieść więcej szkody, aniżeli pożytku. Jednakże wydarzenia na Śląsku toczyły się swoim torem i Paderewski nie był już w stanie ich powstrzymać. Powoli dochodziło do coraz liczniejszych drobnych starć pomiędzy Polakami a Niemcami, by wreszcie 17 sierpnia 1919 roku, po ogromnym strajku powszechnym doszło do całkowitego wybuchu działań powstańczych.

Oddziały powstańcze od razu ruszyły do walki z niemiecką strażą graniczną i oddziałami siejącymi w regionie terror. Jednocześnie liczono na szybką pomoc, która miałaby przybyć z terenów państwa polskiego. Jednakże władze polskie obawiały się, że powstanie to może narazić interes polski w pertraktacjach z Ententą. Dlatego też rząd i władze wojskowe odmówiły udzielania wszelkiej pomocy powstańcom, nawet w Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie stacjonowały oddziały pod dowództwem Hallera, proszone zresztą o udzielenie pomocy powstańcom, wyraźnie owej pomocy odmawiały. Jednakże pomocy nie odmawiało społeczeństwo, które ochoczo brało udział we wszelkich działaniach. Nawet komuniści byli gotowi do wsparcia powstania, tym bardziej, że miało ono po części wymiar społeczny, sprzeciwiał się kapitalistycznemu ustrojowi i wyzyskowi, stąd też można wskazać zamachy na kapitalistów.

Jednakże powstanie to nie mogło odbyć się z pożądanych przez walczących skutkiem. Niedostatecznie uzbrojeni powstańcy, bez niezbędnego wsparcia o charakterze materialnym, ale i politycznym, nie mogli prowadzić swojej walki skutecznie. Tymczasem niemiecki przeciwnik był zawodowym żołnierzem - dobrze wyszkolonym, dobrze uzbrojonym, wyposażonym, posiadającym dobre zaplecze materialne i polityczne. Dlatego też walki przerodziły się szybko w wojnę partyzancką, a w takich warunkach wojna nie mogła trwać nazbyt długo. W ten oto sposób oddziały powstańcze już po kilku dniach musiały uciekać na tereny polskie, skazując tym samym ludność Górnego Śląska na niemiecki terror i liczne represje.

Nie można jednak powiedzieć, aby powstanie nie miało w takim przypadku żadnego znaczenia. Wręcz przeciwnie, jego waga była bardzo wysoka, wszak pokazywało ono światu zdecydowanie i determinację mieszkańców śląska, którzy opowiadali się za przynależnością do Polski. Zresztą w związku z niespokojną sytuacją na Śląsku przybyła tam Komisja Międzysojusznicza, która miała za zadanie zbadać sytuację i ją w jakiś sposób doprowadzić do akceptowalnej normalności. Ostatecznie pod wpływem państw Ententy władze niemieckie musiały wydać amnestię dla powstańców, co miało miejsce 1 października 1919 roku. Zgodnie z amnestią powstańcy mieli prawo powrócić na Śląsk... i ponownie stanąć w walce po stronie polskiej o przynależność państwową Górnego Śląska.

Po zakończeniu powstania śląskiego szanse Polski na przyłączenie do swoich granic Górnego Śląska znacznie wzrosły, co napawało nadzieją. Niestety wkrótce w swój pochód ruszyła potężna Armia Czerwona, która wierzyła, że bez większego problemu przejdzie przez Polskę i podbije całą Europę. Nastroje te udzieliły się także Europie zachodniej, która nie wierzyła, że ledwo odrodzona, słaba Polska mogłaby się przeciwstawić takiej potędze. Stąd też uznano, iż lepiej będzie, jeśli Śląsk przypadnie Prusom, które być może zdołają się oprzeć ewentualnej agresji Związku Radzieckiego. Niemcy zaczęły się domagać powoli rewizji traktatu wersalskiego, który uznały za niesprawiedliwy... W ten oto sposób próbowano zniszczyć na arenie międzynarodowej państwa Polskiego i odebrać mu ledwo podarowane nadzieje.

17 sierpnia 1920 roku, na terenie Górnego Śląska doszło do nowej fali strajków protestacyjnych. Tego samego dnia z rąk bojówkarzy niemieckich zginął polski lekarz. 19 sierpnia 1920 roku Polska Organizacja Wojskowa rzuciła rozkaz, zgodnie z którym w nocy z 19 na 20 sierpnia rozpoczynało się drugie powstanie śląskie. Tym razem powstanie nie objęło większych miast, gdzie porządku pilnowały wojska alianckie, zdecydowano się jedynie na likwidowanie posterunków niemieckiej policji bezpieczeństwa oraz przepędzanie niemieckich urzędników. Najgorętsze walki wybuchły na terenie Mysłowic, Wodzisławia oraz w Chorzowie.

Po pięciu dniach walk, tj. dnia 24 sierpnia 1920 roku Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa zadecydowała o wydaniu rozporządzenia zgodnie z którym miała zostać zorganizowana Apo, tj. policja Górnego Śląska, w ramach której mieli działać po połowie Polacy oraz Niemcy. Miało to zapobiec terrorowi, jaki Niemcy stosowali na Polakach.

Następnego dnia - 25 sierpnia 1920 roku – II powstanie śląskie zakończyło się. 28 sierpnia doszło do ugody pomiędzy Polską a Niemcami w ramach której wystosowano odezwę zgodnie z którą miał być zapewniony ludowi Górnego Śląska spokój. Tymczasem termin plebiscytu zbliżał się nieubłaganie.

Kiedy 20 marca 1921 roku odbył się plebiscyt wedle którego wynik był niekorzystny dla Polski (głównie ze względu na działalność niemieckiej propagandy, która intensywnie przedstawiała Polskę jako kraj biedny i zagrożony zniszczeniem przez Armię Czerwoną), doszło do wybuchu III powstania śląskiego w nocy z 2 na 3 maja. W międzyczasie wystosowano także inne propozycje zagospodarowania Górnego Śląska. Francja co prawda obstawała, aby powiaty, w których większość ludności opowiedziała się za przynależnością do Polski - do niej przyłączono, jednakże Anglia i Włochy wysunęły propozycję nadania Śląskowi niepodległości.

Jak już wspomniałem III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja, po uprzednim strajku generalnym. Niemcy ponownie byli zaskoczeni nagłym działaniem Polaków, stąd też ci zajęli w bardzo krótkim czasie  prawie cały obszar podległy plebiscytowi. Powoli zaczęło dochodzić do coraz liczniejszych starć, regularnych bitew. Niemcy zdecydowali się w połowie maja na zorganizowanie korpusów ochotniczych, które wykazywały się nadzwyczajnym okrucieństwem w stosunku do Polaków. Taki tok wydarzeń zachęcił Polaków żyjących na terenach bezspornie przyznanych Polsce do zasilania oddziałów powstańczych. Apogeum walk miało miejsce między 25 maja a 5 czerwca 1921 roku.

W lipcu 1921 roku udało się wreszcie doprowadzić do zawieszenia broni pomiędzy walczącymi stronami. Uzbrojone oddziały opuściły tereny Śląska, a ich miejsce zastąpiła Komisja Międzysojusznicza. Determinacja powstańców polskich oraz liczne ofiary (około 1.500 osób) spowodowały, że Komisja musiała zmienić swoje wcześniejsze ustalenia, decydując się na nowy podział Górnego Śląska. Zgodnie z nim II Rzeczpospolita Polska otrzymała dobrze rozwiniętą część Śląska, na której znajdowało się około 80% kopalń węgla, a także 60% wielkich pieców hutniczych i wreszcie ponad 60% kopalń cynku i ołowiu.