Roman Dmowski jako myśliciel polityczny i dyplomata - biografia. Opis działalności i próba oceny

Pochodzący z rodziny drobnoszlacheckiej, Roman Dmowski przyszedł na świat w roku 1864 we wsi Kamionek pod Warszawą. Już w młodości zaangażował się w działalność konspiracyjną, której głównym zadaniem był opór przeciwko polityce rusyfikacji. Dmowski pobierał nauki na Uniwersytecie Warszawskim, który zakończył ze stopniem doktora nauk przyrodniczych. Poważaną działalność polityczną rozpoczął po wstąpieniu w 1888 roku do koła organizacji młodzieży patriotycznej – tzw. Zetu.

Rok później przyjęty został do Ligi Polskiej, którą wraz z kilkoma przyjaciółmi przekształcił w roku 1893 w Ligę Narodową (w 1897 za sprawą kolejnego przekształcenia powstała Endecja – Stronnictwo Narodowo Demokratyczne). Dwa lata później Dmowski założył i wydawał pismo „Przegląd Współczesny”, w którym dawał wyraz swojej ideologii. Pełna koncepcja oraz program działań ruch narodowego pod jego przewodnictwem zawarte zostały w „Myśli nowoczesnego Polaka”. W gorącym okresie 1904-1906 Dmowski przeciwny był działaniom rewolucjonistów polskich, widząc w nich zagrożenie dla możliwości uzyskania autonomii w ramach państwa rosyjskiego. Wybuch rewolucji w roku 1905 uświadomił mu istotność podjęcia szeroko zakrojonej działalności agitacyjnej. Opowiadał się za: uświadomieniem mas, solidaryzmem społecznym i dosyć radykalnymi hasłami narodowymi.

W roku 1907 wybrany posłem rosyjskiej Dumy, w której został przewodniczącym koła polskiego. Swe koncesje geopolityczne wyłożył w książce pt.: „Niemcy, Rosja i kwestia polska”. Opowiadał się w niej za sojuszem z państwem Rosyjskim przeciwko Prusom. W jego oczach państwo niemieckie stanowiło dla polskiego narodu śmiertelne niebezpieczeństwo – prowadziło politykę germanizacyjną, zajęło tereny dla Polski niezwykle istotne, a wszystko to było jedynie elementem niebywale ekspansywnej postawy. Jednocześnie w pismach Dmowskiego bardzo często pojawiały się akcenty antysemickie; był to jeden z powodów, dla których nie został wybrany do Dumy w roku 1912.

W momencie wybuchu I wojny światowej ruch narodowy pod przywództwem Dmowskiego opowiedział się za orientacją prorosyjską i podjął działania na rzecz klęski Niemiec. W Warszawie utworzony został Komitet Narodowy Polski oraz jego siły zbrojne – Legion Puławski. Rok później, będąc na zachodzie Europy, Dmowski podjął się organizacji polskich sił zbrojnych właśnie tam, w efekcie czego powstał Legion Bajończyków. Przez cały okres pobytu na Zachodzie Dmowski prowadził agitację wśród polityków Ententy na rzecz niepodległości państwa polskiego. Utworzony przez niego w 1917 roku w Paryżu Komitet Narodowy Polski uznany został przez państwa zachodnie za oficjalne przedstawicielstwo Polski. W tym czasie udało się również stworzyć 100-tysięczną tzw. Błękitną Armię (Armię Hallera), która odegrać miała niezwykle ważną rolę w walkach o granice Rzeczpospolitej.

Na konferencji pokojowej w Paryżu, po zakończeniu wojny, Dmowski stał na czele polskiej Delegatury. Zanim jego pozycję zajął Ignacy Paderewski, Dmowski zdążył zaimponować międzynarodowemu towarzystwu umiejętnością przemawiania, retoryką. Zabiegał o przywrócenie Polsce Górnego Śląska, Pomorza z Gdańskiem, Warmii i Mazur oraz o przyłączenie Litwy oraz części Białorusi i Ukrainy. To on, wraz z Paderewskim, podpisał 28 czerwca 1919 roku traktat wersalski.

W niepodległej Polsce Dmowski rzucił się w wir polityki. W 1919 wybrany został do sejmu ustawodawczego, a w roku 1923 - mianowany ministrem spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa.

Przez cały okres swej politycznej działalności Dmowski był zagorzałym przeciwnikiem Józefa Piłsudskiego. W przeciwieństwie do marszałka opowiadał się za inkorporacją ziem wschodnich wedle zasady narodowej. Uważał, iż ludność niepolska powinna zostać zasymilowana (hasło: Polska dla Polaków). Po zamachu majowym założył opozycyjny Obóz Wielkiej Polski oraz napisał szereg książek, m.in.: „Kościół, naród i państwo”, „Przewrót”, „Świat powojenny i Polska”. W roku 1933 rząd sanacyjny zdelegalizował OWP, co jednak spowodowało wzmożenie antyrządowej działalności Dmowskiego. Kryzys dopada go w roku 1937, kiedy przeżywa wylew krwi do mózgu. Ostatecznie umiera 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie pod Łomżą.