Renesans w Polsce - Kultura Polski w XV i XVI wieku i jej związki z osiągnięciami cywilizacyjnymi Europy Zachodniej

Okres przypadając na wieki XV i XVI określa się mianem renesansu. Odrodzenie następowało w oparciu o prąd umysłowy zwany humanizmem.

W centrum zainteresowania ówczesnych zamiast Boga znalazł się człowiek. Potępiono ideały średniowieczne zapatrzone w życie pośmiertne, a myślą przewodnią stało się hasło Horacego „żyj chwilą” („carpe diem”). Inspiracją znów stali się filozofowie starożytni i to w oparciu o ich autorytet zaczęto głosić pochwałę rozumu. W efekcie takich założeń nastąpił rozwój szkolnictwa i szeroko pojętej nauki. Człowiek epoki miał być jednostką wolną, decydującą o sobie, wszechstronnie wykształconą. Coraz większe fundusze przeznaczane były na mecenat, za sprawą którego wykształcona została - odróżniająca się od zwykłego „tłumu” - elita. W XV wieku w ślady Dante Alighieriego czy Boccaccio poszła cała masa artystów, których dzieła posiadały wartość uniwersalną.

We Włoszech sztuka kwitła dzięki dziełom takich artystów jak: Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarotti, Rafael Santi czy Tycjan. Kwestie społeczne i polityczne przybrały inny wymiar po rozprawach Machiavellego („Książę”) i Tomasza Campanelli („Miasto Słońca”). Przełomowe badania prowadził Galileusz. Podobnie było we Francji i Niderlandach, gdzie pisali Jan Bodin czy Erazm z Rotterdamu. W Anglii niezwykłe dzieła wyszły spod pióra Thomasa Morusa(„Utopia”) i Williama Szekspira („Hamlet”, „Otello”, „Makbet”). Zmieniały się techniki malarskie  (perspektywa, pejzaż) i architektoniczne (duże okna, kolumny, łuki). „Złoty wiek” wzbudzał zachwyt i nadzieję na nieograniczony postęp.   

Do Polski tendencje renesansowe przenikała głównie z Włoch, krajów niemieckich i niderlandzkich. Polscy kupcy, przedsiębiorcy - podobnie jak i szlachta odbywając podróże dyplomatyczne, edukacyjne czy w interesach - mieli okazję obserwować i podziwiać zmiany w zachodnim świecie. W efekcie na dwór królewski zapraszani byli artyści, rozwijał się również mecenat. Większy nacisk położono na szkolnictwo - powstawały gimnazja humanistyczne (kalwińskie w Pińczowie, luterańskie w Gdańsku i Toruniu), kolegia i akademie jezuickie. Znakomity poziom prezentowała Akademia Krakowska, ale również akademie w Zamościu i Wilnie. Gwałtownie rozwijała się branża drukarska, zwłaszcza w Krakowie (1473 r. - pierwsza drukarnia, 1513 r. - pierwsza polska książka). Dzieła pierwszych drukarzy m.in. upowszechniały kulturę polską i obcą oraz ustalały zasady pisowni. Do połowy wieku XVI w Polsce funkcjonowało już 100 oficyn.

Upowszechnianiem polskiej kultury w drugiej połowie wieku XVI zajmowały się takie postaci jak: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski czy Andrzej Frycz Modrzewski. Za ich sprawą polszczyzna wdarła się w świat poezji. W toku praktyk kształtowało się polskie prawo, które następnie zostało zebrane w formie obowiązujących kodeksów. W owym czasie w Polsce panowała tolerancja religijna, co oznaczało, że na tle państw europejskich Polska stała się azylem dla prześladowanych. Zmieniał się również wygląd polskich miast. Wzorem architektów włoskich tworzono mieszczańskie kamienice z attykami. Zmodernizowany został Wawel. Pojawiły się arkadowe krużganki, a Kaplica Zygmuntowska pokryta została złoconą kopułą. Renesansowy wystrój posiadają również Sukiennice. W nowym stylu zaprojektowane zostały zamki (Sandomierz, Niepołomice), ale również całe miasta (Zamość).

Wszystko to sprawiało, że Rzeczpospolita awansowała do grupy liczących się krajów europejskich.