Kongregacja kluniacka - ruch kluniacki. Reformy w średniowiecznym Kościele

Kościół Katolicki na przełomie X i XI wieku znalazł się w poważnym kryzysie wewnętrznych wartości. Powszechnym zjawiskiem stały się szeroko pojęty upadek moralności wśród kleru (np. zaniechanie przestrzegania celibatu) oraz rozprężenie obyczajów i spadek dyscypliny, także wśród zakonników. Dodatkowo destrukcyjnie na wizerunek i organizację Kościoła wpływał karygodny wręcz momentami sposób prowadzenia się i osobiste przywary kolejnych papieży w Rzymie, którzy zamiast przewodnictwu wiernym woleli oddawać się rozpuście i rozpasaniu w komnatach swoich pałaców.

Oprócz czynników natury moralnej, kryzys wartości chrześcijańskich we wczesnym średniowieczu spowodowany był przez szereg czynników społecznych i politycznych, zachodzących wówczas w Europie. Do najważniejszych należały m.in. rozbicie większości dużych organizmów państwowych na kontynencie, co niosło za sobą stale postępującą anarchię, bezkrólewie oraz bezprawie a także kryzys wykształconej w procesie dziejowym zależności pomiędzy władzą duchowną a świecką oraz widoczna decentralizacja władzy (godności kościelne nadawane były wówczas wyjątkowo przypadkowo przez praktycznie każdego znaczniejszego pana feudalnego – seniora – a nie tak jak to miało miejsce wcześniej przez cesarza bądź króla). Ponadto drastycznemu obniżeniu uległ poziom duchowy i intelektualny kandydatów do objęcia godności kapłana – niektórzy nie posiadali nawet podstawowej wiedzy biblijnej, byli analfabetami i nie znali pacierza – przez co niższe duchowieństwo, czyli najbliższa społeczeństwu część kleru, dawało wybitnie niekorzystne obraz spraw wiary i samej organizacji kościelnej prostemu ludowi. Niektórzy z seniorów, dążąc za wszelką cenę do powiększenia swoich majątków ziemskich, nie wahali się nawet przed przyznaniem samym sobie godności np. opata miejscowego klasztoru, łącząc jednocześnie swoje świeckie dobra z tymi zagarniętymi od Kościoła. Powszechny stał się także proceder kupczenia godnościami kościelnymi (symonia).

Wszystko to wpłynęło negatywnie na więzy głowy kościoła, czyli papieża z podległymi mu prowincjami kościelnymi i archidiecezjami oraz na zależności pomiędzy metropolitami a diecezjami, biskupstwami i parafiami w obrębie poszczególnych państw, które z czasem sprowadzone zostały jedynie do funkcji umownej i czysto honorowej. Przyczyną tego był fakt, iż biskupi, jako lennicy i wasale królewscy, stali się bardziej zarządcami swojego ziemskiego majątku niż przedstawicielami władzy kościelnej w terenie – styl ich życia oraz prowadzona polityka, stawiały ich na równi z krnąbrnymi baronami, którzy wszelkie spory rozstrzygali za pomocą rozboju i wojen prywatnych.

Widząc fatalne położenie, w jakim znalazł się Kościół katolicki u progu XI wieku, niektóre kręgi duchowieństwa (głównie we Francji) zaczęły głosić podwaliny nowej gruntownej reformy Kościoła, która miałaby przywrócić mu utraconą godność i pozycję z wieków wcześniejszych. Najwięcej rozgłosu zyskała inicjatywa benedyktynów z założonego w roku 910 przez Wilhelma, księcia Akwitanii, opactwa w Cluny. Słynęli oni z rygorystycznego przestrzegania pierwotnej benedyktyńskiej reguły klasztoru, co uważali za poniekąd konieczne w drodze do generalnej reformy świata zachodniego chrześcijaństwa, postulując jednocześnie konieczność wspólnej pokornej modlitwy do Boga (także odprawianie skomplikowanych i wystawnych liturgii), przestrzegania surowej dyscypliny przez duchownych oraz uwolnienie Kościoła i jego przedstawicieli spod wpływów władców świeckich. Poglądy głoszone przez zakonników z Cluny, których najwybitniejszym opatem był niejaki Odylon, szybko zdobyły sobie rzesze podobnie rozumujących zwolenników, którzy nieformalnie uznali swoją zwierzchność od opactwa w Cluny. Do końca XI wieku w tzw. kongregacji kluniackiej zrzeszonych było około dwóch tysięcy klasztorów z całej niemal Europy.

Jedną z sztandarowych inicjatyw ruchu kluniackiego była idea tzw. pokoju bożego (łac. treuga Dei), która zakładała stopniowe ograniczanie aż do całkowitego zniesienia wyniszczających i demoralizujących wojen prywatnych prowadzonych przez feudałów. Początkowo reformatorom udało się przeforsować konieczność powstrzymania się od wojen prywatnych w święta oraz np. wielki post a następnie później nawet rozszerzyć pokój boży także na okres od środy wieczorem do poniedziałku rano w każdym tygodniu.

Dzięki masowemu charakterowi, chwytnym hasłom i podatnemu na nie gruntowi wyniszczonej i zdemoralizowanej rycerskiej Europy oraz działaniu popierającego dążenie do zmian papieża Sylwestra II, ruch kluniacki odniósł po części sukces. Przyczynił się w dużym stopniu do doraźnego polepszenia wizerunku zewnętrznego oraz dyscypliny wewnętrznej Kościoła katolickiego a także stał się podstawą dla postulatów późniejszych reformatorów epoki średniowiecza.