Kongres wiedeński - cele i postanowienia

Kongres wiedeński zebrał się w roku 1814, znaleźli się na nim reprezentanci Anglii (główny przedstawiciel – książę Wellington), Austrii (cesarz Franciszek I, minister spraw zagranicznych Metternich), Rosji (car Aleksander I, ks. Adam Czartoryski), Prus (król Fryderyk Wilhelm III) i oczywiście Francji (minister Talleyrand). Miano rozprawiać o najważniejszych sprawach – ustanawiać nowy ład europejski. Faktycznie jednak kongres mijał na balach i przyjęciach. Nazywano go z tego powodu „tańczącym kongresem”, czasami „koncertem mocarstw”. Zabawa została przerwana przez powrót Napoleona i jego „sto dni”, które zmobilizowały mocarstwa do szybkiej reakcji.

Po zadaniu klęski byłemu cesarzowi pod Waterloo kongres powrócił do obrad. Tym razem skupiono się na konkretnych sprawach. Celem było ukształtowanie ładu europejskiego, który został oparty o trzy zasady: legitymizm, restaurację oraz równowagę sił. Pierwsza oznaczała, że prawa dynastii panujących są nienaruszalne – ich władza pochodzi od Boga i wszelkie zmiany, jakie przyniosła rewolucja, są nieważne. Restauracja była tożsama z przywróceniem ustrojów społecznych sprzed roku 1789 (bezpośrednio dla Francji oznaczało to powrót do władzy Burbonów), a równowaga sił miała zagwarantować, że żadne z mocarstw nie będzie silniejsze od innego (co miało swoje zastosowanie w podziale łupów – starano się rozdzielać je między mocarstwa w taki sposób, aby jedne nie dostały więcej niż inne).

Na mocy postanowień kongresowych Austria otrzymała zatem północne Włochy, została potwierdzona przynależność wschodniej Polski, Finlandii i Litwy do Rosji. Pod zwierzchnictwem rosyjskim znajdowało się Królestwo Polskie, ze stolicą w Warszawie. Pomimo nacisków ze strony zarówno Rosji, jak i Austrii oraz Prus, Rzeczpospolita Krakowska była wolnym miastem. Prusy otrzymały część Saksonii, Wielkopolskę, Toruń oraz Gdańsk. Utworzono autonomiczne Księstwo Poznańskie, likwidowano republiki, w wielu państewkach włoskich przywrócono monarchie. Powstał Związek Niemiecki (złożony z 34 państw niemieckich i 4 miast) pod przewodnictwem Austrii.

Niewątpliwie ważnym postanowieniem kongresu była deklaracja o zniesieniu handlu niewolnikami. Nie wynikała ona tyle ze szlachetnych pobudek, co z obawy Anglików przed konkurencją amerykańskich plantatorów korzystających z niewolniczej pracy Murzynów. Kolejną istotną kwestią było opracowanie protokołu dyplomatycznego – obowiązuje do dnia dzisiejszego, oczywiście z naniesionymi przez kolejne lata poprawkami i uzupełnieniami.

Carowi Aleksandrowi I udało się przeforsować pomysł powołania do życia Świętego Przymierza, które to miało stać na straży postanowień kongresu – powstał trwały pakt zawarty pomiędzy Rosją, Austrią oraz Prusami. Szczególnie niekorzystne było ono dla Polski, gdyż łączyło ze sobą trzech zaborców. Do Świętego Przymierza dołączyły następnie kolejne państwa.

Kongres wiedeński stanowił manifestację postaw monarchów, który nie godzili się na zmiany. Zebranym udało się cofnąć przeobrażenia, które przyniosła rewolucja francuska. Nie dotyczyło to jednak zmian, które zaszły w umysłach ludzi. Postanowienia kongresu odsunęły na wiele lat reformy, ale tym silniejszy sprzeciw wywoływało to wśród rewolucjonistów i reformatorów oraz doprowadziło do wystąpień, które niebawem miały ogarnąć całą Europę.