Papież Paweł VI - ocena pontyfikatu

Pontyfikat Pawła VI (Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini, urodzony 26. września roku 1897) rozpoczął się pod znakiem kontynuacji myśli Jana XXIII. Przypadł on na czas, kiedy trwał już sobór watykański II, który przebiegał pod znakiem reformy Kościoła.

Oceniając pontyfikat Pawła VI, należy więc uwzględnić w pierwszej kolejności tę kwestię. Gdy zmarł Jan XXIII, powstało pytanie o to, co stanie dalej – jak będą wyglądały dalsze reformy i czy faktycznie będą przebiegały zgodnie z zarysowanym planem. Wszak Jan był papieżem różnym od swego poprzednika. Paweł VI okazał się jednak jego godnym następcą.

Objął urząd w roku 1963 i będzie go sprawował do roku 1978, zatem do momentu śmierci. Jeszcze przed koronacją Montini wyraził chęć kontynuowania soboru. Druga sesja soboru została więc otwarta 29. września 1963 roku. Wyrażono chęć kontynuowania myśli i dzieła Jana XXIII. Paweł VI postanowił nie narzucać swej woli obradującym, ale przedstawił swoje oczekiwania od soboru: prace i wkład w kształtowanie pokoju światowego, skoncentrowanie się na dialogu i realne zjednoczenie chrześcijan w miejsce sprzeczek i kłótni.

Pierwsza encyklika papieska (tzw. encyklika inauguracyjna) doczekała się publikacji już 6. sierpnia roku 1964. Napisana w trakcie trwania soboru, starała się jednoczyć różne wizje i dążenia. Mówiąc o dialogu i o niego prosząc, sam dawał przykład. Pierwszy istotny ruch w tej kwestii miał miejsce w styczniu, podczas podróży do Ziemi Świętej. Jednocześnie Paweł VI postawił na namawianie do porzucenia zbytniego splendoru i afiszowania się przez Kościół swoim bogactwem. Symbolicznym gestem, popierającym te słowa, było złożenie na ołtarzu w Bombaju (po mszy odprawionej w obrządku bizantyjskim) tiary. Miała być ona darem dla biednych.

Papież zyskał duże poparcie w czasie trwania soboru, ale utracił jego część w momencie, gdy przełożone zostało głosowanie nad wolnością religijną. Było to spowodowane naciskiem konserwatywnej części duchowieństwa. Szczególnie czujni stali się obserwatorzy protestanccy. Jednak już podczas trwania czwartej sesji soborowej przegłosowano deklarację o wolności religijnej.

Papież musiał także zmagać się z opozycją, która szczególnie mocno ujawniła się podczas trwania soboru. Dla niej wszystkie wprowadzone zmiany były zbyt innowacyjne i zbyt daleko odchodzono od tradycyjnej idei Kościoła. Myśl soborową wciąż podważali ci, którzy tkwili w konserwatyzmie. Za przykład złego oddziaływania reform podawano próbę emancypowania się wielu kościołów narodowych, w tym próby zeświecczenia religii – odrzucanie części nauk czy dostosowywanie ich do praktycznego życia codziennego, jak np. miało to miejsce w Holandii. Ułożony tu został katechizm dla dorosłych, który nie koncentrował się na świętych, aniołach, a starał się wyjść naprzeciw współczesnemu człowiekowi. Pociągało to jednak za sobą odejście od tradycyjnych dogmatów, a na to papież nie przystawał.

Natomiast z punktu widzenia ludzi pragnących jak najgłębszych reform, wszystkie postanowienia szły w dobrym kierunku, ale były wciąż zbyt zachowawcze.

Zdecydowanym sukcesem Pawła VI był realny dialog z prawosławnym kościołem. 7. grudnia 1965 roku została wystosowana deklaracja, która zniosła wzajemne ekskomuniki; a warto podkreślić, że mowa o ekskomunice z roku 1054 (!). Papież także realnie działał na rzecz pokoju.

Podsumowując pontyfikat Pawła VI – był to pontyfikat jak najsprawniej kontynuujący reformy zapoczątkowane w czasie trwania krótkiego pontyfikatu Jana XXIII.