Konfederacja barska - przyczyny, przebieg, cele i ocena

Głównymi przyczynami wybuchu konfederacji barskiej była polityka Rosji względem Polski w latach 1764-1768. Wtedy to na tron polski, za sprawą carycy Katarzyny II, wybrany został Stanisław August Poniatowski oraz rozgorzała tzw. sprawa dysydencka (innowierców).

Rosjanie coraz mocniej ingerowali w sprawy polskie, czego skutkiem były postanowienia sejmu delegacyjnego. Sterroryzowani przez wojsko rosyjskie polscy posłowie przyznali prawa polityczne innowiercom. Na straży owych praw stać miała caryca. Dzień przed tymi wydarzeniami, niezadowoleni przyszli konfederaci, opuścili Warszawę.

Konfederacja w obronie wiary i wolności przeciwko Rosji i królowi zawiązana została w Barze 29 lutego 1768 roku. Kilka dni później zaprzysiężono związek zbrojny konfederacji. Na czele buntowników stali tacy magnaci jak Józef Puławski, Adam Krasiński oraz Jerzy Mniszech.

Początkowo ruch konfederacki cieszył się poparciem państw zachodu liczących na osłabienie wpływów Rosji w Europie Środkowej. W gruncie rzeczy jednak jedynie Francja podjęła działania mające wspomóc wojska Puławskiego (wsparcie finansowe, wysłanie instruktorów wojskowych). Pozostałe państwa zachowywały się biernie.

Ruch na początkowym etapie rozwijał się w bardzo szybkim tempie. Objął tereny Litwy, Wielkopolski, Małopolski oraz Ukrainy, gdzie jednak już w 1768 Rosjanie wspólnie z wojskiem Franciszka Branickiego rozbiły konfederatów.

Zwierzchni organ ruchu zawiązany został dopiero w roku 1769 i nazwany został „Generalność”. Sytuacje jednak ciężko było opanować. Znacznie liczniejsze armie rosyjskie i królewskie przeszły do kontrofensywy. Konfederacji zmuszeni byli w trudnych warunkach prowadzić walkę partyzancką, która jednak nie okazywała się skuteczna. W roku 1770 konfederaci doznali szeregu klęsk. Pewny zwycięstwa król August Poniatowski nie zamierzał pertraktować z buntownikami, dlatego 13 października w Preszowie Generalność ogłosiła akt detronizacji i bezkrólewie. Manifest oraz porwanie króla w roku następnych zupełnie skompromitowały konfederatów, niwecząc ich szanse na jakiekolwiek pomyślne zakończenie konfliktu. Podjęte w roku 1772 przez posłów Generalności zabiegi na dworach zachodnich mające na celu wyproszenie wsparcia upadającej konfederacji zakończyły się fiaskiem. Państwa sąsiednie w owym czasie prowadziły już bowiem wzajemne rozmowy dotyczące rozbioru państwa polskiego.

Ocena konfederacji barskiej wciąż budzi spory. Przez państwa ościenne wykorzystana została jako pretekst do zagarnięcia części terytorium polskiego. 14 tys. konfederatów zesłanych zostało na Sybir, innych wcielano do armii rosyjskiej. Buntownicy dopuszczali się grabieży i niszczenia obiektów sakralnych innowierców, nie obyło się bez zabójstw duchownych.

Z drugiej jednak strony w licznych utworach literackich na ich cześć ukazywani byli jako męczennicy za wolność i niepodległość państwa polskiego. Mit konfederacji obecny jest zwłaszcza w pismach romantyków tj. Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego.