Zjednoczone Stronnictwo Ludowe - powstanie - Polskie Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Ludowe

Ruch ludowy na ziemiach polskich ma bardzo bogatą tradycję. W pierwszej połowie XX na scenie politycznej II Rzeczpospolitej wyraźnym piętnem odcisnęła się działalność Polskiego Stronnictwa Ludowego pod przywództwem Stanisława Mikołajczyka. Dynamiczny rozwój polskiego parlamentaryzmu jednak został brutalnie zatrzymany przez wybuch wojny z Niemcami we wrześniu roku 1939. Po wojnie ruch ludowy skonsolidował się na nowo wokół osoby powracającego z emigracji Mikołajczyka, ale równocześnie z jego partią istniało wówczas marionetkowe, w pełni uzależnione od komunistów, figurujące jedynie jako oficjalna przeciwwaga wobec Polskiej Partii Robotniczej, Stronnictwo Ludowe.

Ambitne plany Mikołajczyka stworzenia prężnie działającej opozycji wobec rosnącego w siłę PPR zostały jednak stosunkowo szybko storpedowane przez zdecydowane działania obozu rządzącego. Znając sondażowe poparcie społeczne dla PSL, ludowcy wiele obiecywali sobie po wyborach do Sejmu Ustawodawczego w roku 1947. Jednak zakrojona na szeroką skalę akcja komunistów, wymierzona w działaczy ludowych (aresztowania w przeddzień wyborów, anulowanie list wyborczych) oraz ewidentne fałszerstwa w wynikach wyborów spowodowały, że w nowo powstałym sejmie PSL mógł liczyć jedynie na 28 z 444 mandatów. Oznaczało to, iż kształtująca się w powojennej władza komunistyczna nie zamierza tolerować istnienia i jakiejkolwiek działalności partii, które nie utożsamiają się z nią ideowo.

Na tym tle doszło w PSL do rozłamu, którego wynikiem była kolejna wymuszona emigracja charyzmatycznego przywódcy ruchu ludowego Stanisława Mikołajczyka, w obliczu realnego zagrożenia aresztowaniem i eliminacją ze sceny politycznej. Wówczas w partii przewodnictwo przejęli jego przeciwnicy, tworzący tzw. PSL „Lewicę”, a nowym jej prezesem został, nastawiony prokomunistycznie, Józef Niećko (16. listopada roku 1947). W okresie jego prezesury PSL straciła szerokie poparcie wśród społeczeństwa polskiego (z około miliona członków w szczytowym okresie jej liczebność spadła do około 30 tys.), oficjalnie współpracując z marionetkowym Stronnictwem Ludowym.

Wynikiem szerokiej koalicji ugrupowań ludowych było utworzenie w dniu 27. listopada roku 1949 nowej partii pod szyldem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL), którego człon tworzyli działacze rozłamowego, opozycyjnego wobec Mikołajczyka, PSL „Lewica” oraz politycy Stronnictwa Ludowego. Prezesem nowo powstałej partii został Józef Niećko.