Zakony rycerskie - joannici, Krzyżacy - geneza

Jednym z bezpośrednich i wymiernych następstw ruchu krucjatowego było powstanie oraz stopniowy wzrost znaczenia zakonów rycerskich działających na terenie państw krzyżowych.

Jednym z nich byli tzw. Szpitalnicy lub Joannici, których pełna ukształtowana dziejowo nazwa brzmi obecnie: Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i Malty.

Początki istnienia zakonu datowane są jeszcze okres poprzedzający pierwszą wyprawę krzyżową i związane są z nieformalnym bractwem przy szpitalu Św. Jana Chrzciciela, które opiekowało się hospicjami i szpitalami obsługującymi pielgrzymujących do Ziemi Świętej chrześcijan. Założycielem bractwa był błogosławiony Gerard Tonque. W momencie przybycia na Wschód pierwszych krzyżowców, prowadzona przez niego sieć szpitali okazała się bardzo pomocną instytucją, dzięki czemu już w roku 1113 luźne zgromadzenie zostało przekształcone w regularny zakon o charakterze rycerskim, które zyskało aprobatę samego papieża Paschalisa II.   

Główne zadania Szpitalników pozostały niezmienione, ale w momencie nadania im statusu zakonu rycerskiego dochodził do nich obowiązek militarnej służby Królestwu Jerozolimskiemu – warto jednak podkreślić, iż mistrzowie zakonni zachowali spory zakres autonomii, ponieważ nie podlegali żadnej władzy świeckiej ani duchownej w Ziemi Świętej a jedynie bezpośrednio Rzymowi. Z czasem władcy krzyżowi w obliczu niewystarczającej liczby wojska zaczęli powierzać wiernym i kompetentnym Joannitom co raz to większe kompetencje, np. obowiązek strzeżenia wewnętrznego ładu w Królestwie. Dla odciążenia jednostek liniowych, pod ich zarząd oddawane były masowo tereny i twierdze przygraniczne. Joannici, podobnie jak inne zakony rycerskie, na własną rękę zaczęli także organizować własną sieć umocnień i fortec.

W roku 1144 hrabia Rajmund II z Trypolisu nadał Szpitalnikom w posiadanie jedną z najpotężniejszych twierdz krzyżowych – Krak de Chevaliers w zachodniej Syrii, co zbiegło się w czasie z szeregiem reform przeprowadzanych przez królów jerozolimskich, mających na celu oparcie swojej armii w większym stopniu na zakonach rycerskich, kosztem niepewnego pospolitego ruszenia rycerzy. Od tego czasu pozycja Szpitalników zaczęła systematycznie rosnąć. Joannici pozostali wierni królom Jerozolimy nawet po upadku Świętego Miasta (wówczas stolica przeniesiona została do Akki) i opuścili Palestynę jako jedni z ostatnich w roku 1291, przenosząc się na kontrolowany przez Lusignanów, Cypr.

W okresie trwania III krucjaty podczas oblężenia Akki, niemieccy rycerze z Lubeki założyli w swoim obozie szpital, który przeznaczony był głównie dla krzyżowców z terenów Cesarstwa. Powstanie jego było związane z faktem, iż opiekujące się służbą medyczną w Ziemi Świętej zakony rycerskie dbały głównie o swoich krajan, czyli głównie Włochów i Francuzów, pozostawiając nieco na uboczu Niemców.

Wokół placówki, która przyjęła nazwę Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, szybko zawiązało się zgromadzenie zakonne o analogicznej nazwie, które jeszcze w roku 1191 zyskało sankcję papieża Klemensa III i miano trzeciego oficjalnego zakonu rycerskiego w Ziemi Świętej. Wkrótce szpital został dzięki księciu szwabskiemu Fryderykowi zakon przeniósł się z utraconej na rzecz muzułmanów Jerozolimy do Akki – nowej stolicy państwa krzyżowców. Zakon uzyskał wielkie nadania ziemskie i przywileje w obrębie miasta oraz jego okolicach, stając się niekwestionowaną potęgą ekonomiczną z czasem przewyższającą status Templariuszy czy Joannitów.

W ostatnim okresie agonii ruchu krucjatowego Zakon Krzyżacki – nazwa przyjęta w Europie od czarnych krzyży na białych płaszczach, które stały się znakiem jego rozpoznawczym – stopniowo przenosił środek ciężkości swojej działalności z Bliskiego Wschodu do Europy, gdzie udało mu się uzyskać siedziby i pokaźne nadania ziemskie na terenie Włoch (Wenecja), następnie Węgier (Siedmiogród) a od roku 1226 ostatecznie nad Bałtykiem (Malbork), gdzie do walki z pogańskimi plemionami pruskimi sprowadził ich polski książę dzielnicowy, Konrad Mazowiecki.