Leonardo da Vinci - biografia, życiorys

Leonardo da Vinci, przedstawiciel epoki odrodzenia, którego wszechstronna, pionierska działalność oraz liczne, nieprzeciętne talenty przyczyniły się do wiecznej sławy otaczającej jego postać, przyszedł na świat w 1452 roku. Syn florenckiego notariusza Pierra d’Antonio di ser Piero z pozamałżeńskiego związku ze służącą Cateriną urodził się prawdopodobnie w wiosce Aniano, w pobliżu górskiego miasteczka Vinci. Żył i tworzył w szczytowym okresie renesansu, na przełomie XV i XVI. Uchodził obok Botticellego i Michała Anioła za najwybitniejszego twórcę tego okresu, zaś jego dorobek malarski wykraczał poza granice nakreślone przez innych renesansowych mistrzów pędzla.

Młode lata upływały Leonardowi na nauce rzemiosła malarskiego we florenckiej pracowni Verrocchia. Uchodził za człowieka ciepłego, pełnego wdzięku, a jego olbrzymia postura nadawała osobie artysty pożądanej dostojności. Jednak to nie wygląd, lecz siła niespotykanej osobowości zjednywała mistrzowi sprzymierzeńców. Georgio Vasari, włoski twórca, następująco utrwalił Leonarda w pochlebnych słowach: „w prawdziwie cudowny sposób i bosko utalentowany (dla wszystkiego), nawet dla najtrudniejszych rzeczy łatwo znajdował właściwe rozwiązanie. Siła połączyła go z mądrością, jego duszę wypełniła koncepcja życia o rozległych horyzontach i pełnego istotności. Sława jego imienia sięgała daleko, i to nie tylko za życia, ale także po śmierci.”

Jego najwcześniejsza, znana współczesnym odbiorcom praca to sylwetka klęczącego aniołka na dziele Verrocchia z 1470 roku, pt. „Chrzest Chrystusa”. Legenda głosi, iż mistrz Leonarda po tym, jak podopieczny prześcignął go w sztuce malarskiej, zrezygnował z kariery malarza, by poświęcić się tworzeniu rzeźb.

Krąży wiele anegdot na temat włoskiego mistrza renesansu; każda z nich podkreśla, jak niepoślednie były prace wychodzące spod ręki Leonarda da Vinci. Jednak on sam był na tyle świadomy własnej wyjątkowości, że nikt z otoczenia musiał utwierdzać go w tym przeświadczeniu. Kiedy Leonardo przestał znajdować we Florencji pole do działania, podjął się w 1482 roku napisania listu do Ludovica il Moro z Mediolanu, w którym zarekomendował się jako inżynier wojskowy, wynalazca machin wojennych, budowniczy twierdz, kanałów, projektant odświętnych dekoracji, rzeźbiarz, brązownik i malarz.

Na dworze Ludovica il Moro przebywał w latach 1482–1499, gdzie zajmował się głównie zaspokajaniem zachcianek ludzi na usługach księcia: tworzył emblematy, motta i facecje, projekty kostiumów, rebusy, aranżował matematyczne gry towarzyskie, wszystko zgodnie z duchem dworu wykształconego na starożytny wzór wedle ambicji Ludwika.

W trakcie swoich „mediolańskich” lat Leonardo doszedł do rozmaitych wniosków dotyczących zagadnień siły, ciężaru, ruchu.

Po przeanalizowaniu zmian proporcji ciała ludzkiego twórca orzekł, iż podstawą różnorakich konstrukcji są dwie figury geometryczne: koło oraz kwadrat. Szczególną uwagę poświęcił studiom nad wodą, nie pominął zagadnień nad osobliwościami natury, takimi jak góry, doliny czy trzęsienia ziemi.

W swoich szkicach portretowych rozsmakował się w ukazywaniu nieregularności, deformacji, rysował – jak sam określił – „twarze naznaczone […] po części przez naturę człowieka, jego nałogi i kompleksy”. Ten erudycyjny twórca zmierzał do poznania praw anatomii tak skrupulatnie, iż posuwał się w swoich badaniach do obserwacji zwłok w trakcie sekcji, jako że nie wystarczały mu już studia nad rzeźbami antycznymi. Zgłębiał budowę mięśni, układu krążenia, nerwowego, chrzęstnego, szkieletu, a także skóry ludzkiej.

Jego obserwacje oraz refleksje inspirowały przyszłych badaczy anatomii. Nie zapominał przecież nigdy o tym, co stanowi istotę malarstwa („O malarzu i anatomie, zważ, aby zbyt dokładna znajomość kości, ścięgien i mięśni, nie uczyniła cię malarzem drewnianym…”). Nie poprzestał na odnotowaniu badań nad ciałem człowieka, zapragnął wynieść go ponad sferę ziemską, dlatego skłonił się do pracy nad machiną latającą, która nie przyniosła pomyślnych efektów, lecz zaowocowała projektami pierwszego szybowca, spadochronu i helikoptera. To on jest również autorem prototypu roweru.

Niespokojny i ciekawy świata artysta często pozostawiał szkice nieukończone, zrywał się do nowych zadań, aby – znużony wyczerpaniem danej kwestii – podjąć kolejne wyzwanie. Był jednym z pierwszych twórców, którzy podejmowali próby gry z perspektywą, istotne elementy jego twórczości stanowiła nieuchwytność, problem czasu, ambiwalencja duszy człowieka. „Spójrz na światło i oglądaj jego piękno; zamknij na chwilę oczy i spójrz ponownie: tego, co teraz widzisz, nie było wcześniej, a tego, co było wcześniej, już nie ma.” – pisał da Vinci.

Najsłynniejszy portret w dziejach ludzkości jest jego autorstwa – tajemnicza „Mona Lisa” zachwyca i intryguje niejednoznacznością uśmiechu, gestu, dwoistością wyrazu spojrzenia. Nie wiadomo nawet, kim była kobieta, która figuruje na płótnie – konkubiną Leonarda, Giulaną de Medici czy skrycie kochaną żoną florenckiego mieszczanina Francesco del Giocondo (znawcy dopatrują się jej rysów na kilku obrazach artysty). Sam Leonardo nigdy się nie ożenił, co czyniło go postacią jeszcze bardziej tajemniczą i prowokowało plotki o rzekomym homoseksualizmie malarza.

Po upadku protektora Ludovica, Leonardo został w 1502 roku inżynierem generalnym Romanii dla Duca Valentini Cesare Borgii i zajmował się kierowaniem umocnień urządzeń obronnych. Zaczął się dla niego okres podróży po Florencji, Mediolanie, Rzymie, Parmie, Bolonii. Ostatnie trzy lata życia minęły Leonardowi na służbie u króla Francji, Franciszka I, u którego pełnił funkcję nadwornego malarza. W roku 1517 zmarł w pałacu Cloux koło Amboise. Jedna z ostatnich legend wspomina, że zmarł na rękach króla Franciszka, choć nie jest to historycznie uzasadnione.

Najsłynniejsze dzieła Leonarda da Vinci:
„Madonna z goździkiem” (1478–1490), „Hołd Trzech Króli” (1481), „Madonna w grocie” (1495–1508), „Dama z gronostajem” (1490), „Mona Lisa (Gioconda)” (1503–1515), „Leda” (1515), „Święta Anna Samotrzeć” (1510–1513), fresk „Ostatnia wieczerza” (1495–1498).