Zabór rosyjski - szkolnictwo, gospodarka, polityka

Zaborem rosyjskim określa się ziemie Rzeczpospolitej zajęte przez Rosję w ramach tzw. rozbiorów. Zatem terytorium wchodzące w skład zaboru rosyjskiego, powstałego w roku 1772, powiększało się dwukrotnie. W wyniku pierwszego rozbioru Polski, car zdobył część Inflant, północną część województwa połockiego, południowo-wschodnią część mińskiego, a także województwa witebskie oraz mścisławskie. Całość tych ziem to około 92 tysięcy km2, którą zamieszkiwało 1,3 miliona ludzi. W wyniku II rozbioru Polski, we władanie Rosji dostały się kolejne województwa, takie jak: kijowskie, bracławskie, mińskie oraz część województw: podolskiego, wołyńskiego i wileńskiego. Dawało to 250 tysięcy km2. W ostatnim, trzecim rozbiorze, wojska cara zajęły ziemie litewskie, białoruskie i ukraińskie na wschód od Bugu, co dawało im kolejne 120 km2. W ten oto sposób Rzeczpospolita przestała istnieć, a jej znakomitą część terenów przejęła carska Rosja, która od razu zaczęła na ziemiach tych ustanawiać swój porządek.

Na ziemiach przejętych przez Rosję w latach 1807-1814 istniało Księstwo Warszawskie, a po jego ostatecznym upadku w 1815 roku, utworzono Królestwo Polskie, które było częścią Rosji. Posiadało ono jednak pewną, choć ograniczoną, autonomię, która została utracona całkowicie po kolejnych powstaniach narodowych w latach 1830 i 1863. W związku z tym w ostateczności cały zabór rosyjski zajmował 82% terytorium niegdysiejszej Rzeczpospolitej!

Wraz z konstytucją, którą nadano Polsce 27 listopada 1815 roku, car stawał się królem Polski. Znaczy to tyle, że Polska w zupełności podlegała jego władzy, choć posiadała pewną autonomię i symulowała niepodległy kraj. Jednakże zapewniała ona również obywatelom Królestwa Polskiego wolność osobistą i majątkową, a także używanie języka polskiego w urzędach.

Jak już wspomniałem, kolejne powstania narodowe, najpierw listopadowe w roku 1830, a później i styczniowe z roku 1863 przyczyniły się do zmiany statusu Królestwa Polskiego. Przyczyniły się one do rewizji polityki carskiej wobec Polski. Wobec powstańców wszczęto liczne represje, wybudowano zresztą Cytadelę warszawską, która stała się miejscem osadzania i mordowania buntowników. Wojska carskie zaczęły brutalnie obchodzić się nawet z pokojowymi demonstracjami niepodległościowymi. Po powstaniu styczniowym do represji doszły także wywózki na Syberię, której poddano tysiące Polaków, zlikwidowano język polski ze szkół i urzędów, zlikwidowano odrębność Królestwa Polskiego, powołując w jego miejsce Kraj Nadwiślański. Od tego momentu zaczęła się również rusyfikacja, która jednak nie nabrała takich rozmiarów jak np. germanizacja na terenie Prus.

Kiedy w 1905 roku na terenie Rosji wybuchła rewolucja, dotarła ona i na tereny byłej Polski, gdzie wybuchały kolejne strajki. Dzięki temu robotnicy wywalczyli sobie poprawę sytuacji materialnej, ale i otworzyli możliwość tworzenia organizacji związkowych. Ponadto przywrócono język Polski do urzędów, ale i do części szkół.