Filip IV Piękny - likwidacja zakonu templariuszy, niewola awiniońska

W roku 1285 na tronie francuskim zasiadł Filip IV zwany Pięknym – wnuk wybitnego reformatora Ludwika IX. Różnił się zasadniczo od swojego dziada poglądami oraz sposobem rządzenia państwem, ale dorównywał mu ambicjami oraz wybitnymi zdolnościami politycznymi.

Filip IV dążył do maksymalnego wzmocnienia pozycji Francji względem jej sąsiadów, co wiązało się z ogromną liczbą prowadzonych przez niego wojen, głównie o bogate prowincje tj. Akwitanię i Flandrię. Permanentne działania wojenne wymagały od króla wielkich nakładów finansowych, których z czasem zaczęło brakować, nawet pomimo powszechnych konfiskat majątków m. in. lombardzkich bankierów, bogatej ludności żydowskiej czy zamiany tradycyjnych powinności feudalnych na świadczenia w złocie.

W roku 1296 Filip IV wydał dekret o nałożeniu specjalnego podatku na zwolnione z niego do tej pory duchowieństwo, co wywołało gwałtowną reakcję samego papieża Bonifacego VIII. Stanowisko króla popierały szerokie kręgi społeczeństwa francuskiego, zmęczone nadmiernym fiskalizmem Kościoła, a kolejne nawoływania z Rzymu, nawet bezpośrednia groźba ekskomuniki, nie spowodowały złagodzenia agresywnej polityki króla wobec kleru.

Konflikt dodatkowo zaostrzony został w momencie, w którym Filip IV pod podległy sobie sąd powołał jednego z francuskich biskupów, na co oburzony Bonifacy VIII zareagował natychmiast wydaniem specjalnej bulli. W odpowiedzi na roszczenia papiestwa, król francuski zwołał w roku 1302 do Paryża przedstawicieli kleru, mieszczaństwa i rycerstwa (co było symbolicznym początkiem instytucji reprezentacji francuskiego społeczeństwa, czyli Stanów Generalnych), którzy to zdecydowanie krytycznie wypowiedzieli się o dążeniach Bonifacego VIII do przejęcia zwierzchności nad Francją i całym światem chrześcijańskim.

Jednak w roku 1303 bezkompromisowy papież zmarł, a jego miejsce zajął Klemens V – arcybiskup Bordeaux, całkowicie uległy wobec francuskiego króla. Elekcja ta była odzwierciedleniem rosnącej pozycji reprezentacji francuskiej w kurii oraz kolegium kardynalskim, która objawiała się także w coraz częstszym wyborze na Stolicę Apostolską biskupów z Francji.

Nowy papież, wyjątkowo niechętny niebezpiecznej podróży do Italii (w Lombardii bowiem trwała wojna domowa), uległ naciskom Filipa IV i zdecydował się pozostać we Francji. Swoją nową siedzibą wybrał w roku 1309 Awinion na granicy francusko-burgundzkiej. Było to jednoznaczne z pełnym uzależnieniem papiestwa od Paryża i zapoczątkowało okres tzw. niewoli awiniońskiej papieży.

Filip IV, stale szukając dodatkowych funduszy dla swojej armii, postanowił także bezwzględnie rozprawić się z posiadającym ogromne majątki Zakonem Templariuszy. Aby usprawiedliwić swoje działanie oskarżył on zakonników o herezję i świętokradztwo, po czym w pokazowym procesie skazał na kasatę i konfiskatę mienia. Najznaczniejsi templariusze zostali ostentacyjnie spaleni na stosie, pozostali zostali uwięzieni, zamordowani lub zdołali zbiec z Francji.