Kazimierz Wielki - kwestia sukcesji tronu po śmierci Kazimierza Wielkiego

Problem z sukcesją po śmierci był największym zmartwieniem obfitującego w sukcesy panowania Kazimierza Wielkiego. Pomimo czterech małżeństw, nie udało mu się spłodzić męskiego potomka, przez co z każdym rokiem coraz bardziej realna stawała się dla Polski groźba wygaśnięcia rządzącej od prawie czterech stuleci dynastii piastowskiej.

Pierwsze sygnały o przekazaniu praw do krakowskiego tronu przedstawicielom obcej dynastii miały miejsce już w roku 1327, kiedy to król Władysław Łokietek wobec ciężkiej choroby swojego jedynego syna – królewicza Kazimierza, zawarł wstępne układy sukcesyjne z węgierskimi Andegawenami, reprezentowanymi przez Karola Roberta. Jednak w obliczu powrotu do zdrowia królewicza Kazimierza przestały one być aktualne.

Węgierskie pretensje do polskiego tronu stały się jednak z czasem podstawowym aspektem kontaktów pomiędzy Krakowem a Budą. Koronowany w roku 1333 Kazimierz Wielki kilkakrotnie osobiście potwierdzał ich zasadność, uznając je formalnie za obowiązujące podczas zjazdu monarchów w Wyszehradzie w roku 1339. W zamian za prawa do sukcesji w Polsce na wypadek bezpotomnej śmierci polskiego króla, Karol Andegaweński oferował swoje bezgraniczne poparcie dla polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego oraz współpracę w zakresie działań zbrojnych na Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Ostatecznie w kwestii Rusi ustalono, iż zostanie ona integralną częścią Polski, jednak w przypadku przejęcia w niej władzy przez Andegawenów, władcom węgierskim przysługiwać będzie wyłączne prawo jej wykupienia.

Finalne warunki ewentualnej sukcesji uchwalone zostało w roku 1355 w tzw. traktacie budzińskim, który przewidywał Ludwika (najstarszego syna Karola Roberta) lub jego bratanka Jana na tron polski, jeśli będący już w podeszłym wieku Kazimierz Wielki nie doczeka się męskiego następcy tronu. W Budzie wykluczono ponadto prawa do tronu dla ewentualnych przyszłych córek Ludwika. Wszystkie te postanowienia potwierdzono obustronnie w roku 1369 w Krakowie, analogicznie pozbawiając praw dziedziczenia wszystkich (legalnych nawet) córek Kazimierza Wielkiego.

W momencie zawierania ostatecznych, polsko-węgierskich układów sukcesyjnych Ludwik nie posiadał jeszcze córek, ale już w lipcu roku 1370, kilka miesięcy przed śmiercią polskiego króla, urodziła mu się z małżeństwa z Elżbietą Bośniaczką pierworodna – Katarzyna (później Ludwik dochował się jeszcze Marii i Jadwigi). Prawdopodobnie skłoniło to na łożu śmierci Kazimierza Wielkiego do uwzględnienia w prawach do tronu swojego wnuka (syn Bolesława V i Elżbiety Kazimierzówny) – Kaźka Słupskiego, który jednak ostatecznie pomimo poparcia panów wielkopolskich został ich pozbawiony decyzją sądu.

Kazimierz Wielki zmarł w dniu 5 listopada roku 1370, a obecny już na uroczystościach pogrzebowych Ludwik Węgierski został zgodnie z wcześniejszymi umowami koronowany 17 listopada.