Sofokles „Król Edyp” - problematyka tragedii

„Król Edyp” to jedna z trzech – opartych na micie o rodzie Labdakidów – tragedii Sofoklesa. Dzieło może być odczytane na wiele różnych sposobów. Jednakże nie można nie zgodzić się z tym, że jednym z głównych problemów przez nie poruszanych, jest kwestia konfliktu tragicznego – konfliktu, w którym jednostka staje przeciw siłom wyższym.

Główny bohater dzieła Sofoklesa stał się ofiarą przepowiedni Apolla. W myśl jego słów miał on zabić swego ojca, przejąć tron i dzielić łoże z matką. Podjęta przez Edypa próba ucieczki przed przyszłością okazała się tak naprawdę wypełnieniem wróżby. Syn Lajosa opuścił Korynt, będąc przekonany o tym, że jest to jego ojczyzna. Powziął zamiar, że nigdy nie powróci do Polibosa i Meropy. W czasie podróży w trakcie zwykłej sprzeczki zamordował (zupełnie nieświadomie) swego prawdziwego ojca. Następnie uratował ludność Teb przed Sfinksem i objął tron. Porywczy, ale i szlachetny bohater zupełnie mimowolnie wypełnił treść delfickiej przepowiedni. Okazało się, iż nie można uciec przed boskimi wyrokami i swoją przyszłością.

Upostaciowienie nieuchronnego losu stanowi Fatum. To właśnie ta potężna siła prowadzi bohatera do ostatecznego rozwiązania jego historii. W mitologii greckiej o życiu człowieka decydowały Mojry – jedyne istoty, które nie podlegały bogom olimpijskim. Kloto, Lachesis i Atropos czuwały nad nićmi życia i prowadziły człowieka przez kolejne etapy jego istnienia.

Za postacią Edypa podąża nie tylko nieuchronne Fatum, ale także wymagająca ukarania „hamartia” (z gr. wina tragiczna). Chociaż bohater dopuścił się kazirodztwa i ojcobójstwa zupełnie bezwiednie, to czyny te, uznawane przez niemal każdą kulturę za przekroczenie fundamentalnych zakazów, wymagały ukarania. To, że Edyp sam przeklina zabójcę Lajosa i pragnie odnaleźć go, by wydać nań wyrok, jeszcze mocniej pogłębia ironię tragiczną ukazaną w dziele. Główny bohater jest tak naprawdę w sytuacji bez wyjścia. Wszystkie jego działania mogą mieć tylko jeden efekt – ujawnienie prawdy równej zgubie.

Nad Tebami w tragedii Sofoklesa rozciąga swe panowanie cierpienie. Staje się ono udziałem prostego ludu, który nękany jest przez katastrofy. Przeżywają je także postaci czuwające nad losem swych poddanych – Edyp, Kreon, Jokasta. Drugi jego wymiar jest bardziej intymny, osobisty i wiąże się z historią głównego bohatera. Kulminacyjny punkt stanowi oczywiście rozwiązanie intrygi. Edyp postanawia udać się na wygnanie i wyłupuje sobie oczy, a pogrążona w rozpaczy i sromocie Jokasta popełnia samobójstwo. Motyw ten ściśle wiąże się z uczuciem oczyszczenia („katharsis”), które za jedną z głównych cech tragedii greckiej uznał Arystoteles. Cierpienie i dwoista natura głównych bohaterów (rozdartych pomiędzy dobrem i złem) powodują charakterystyczne uczucia – trwogę (odbiorca lęka się takiego epizodu w swoim życiu) i współczucie. Dopiero rozwiązanie akcji sprawia, że widz uwalnia się od panujących w nim emocji i doznaje oczyszczenia.

„Król Edyp” Sofoklesa to dzieło o rozbudowanej problematyce. Jednakże na pierwszy plan zdecydowanie wysuwa się kwestia przeznaczenia i starań podjętych w celu odwrócenia niepomyślnego losu.