„Bóg umarł” („Gott ist tot”) - Krytyka chrześcijaństwa - Nietzsche

Fryderyk Nietzsche urodził się w rodzinie protestanckiej (jego ojciec był pastorem), w niewielkiej miejscowości Röcken, niedaleko Naumburga. Dorastał w atmosferze radykalnej religijności podporządkowanej zasadom wyznaczanym przez indywidualistycznie odczytywaną Biblię, które w miarę dorastania wzbudzały w przyszłym filozofie coraz bardziej zdecydowany sprzeciw.

Momentem przełomowym dla kształtowania się światopoglądu Nietzschego był wyjazd z domu rodzinnego na studia do Bonn, gdzie miał okazję zetknąć się z najnowszymi koncepcjami filozoficznymi, przede wszystkim jednak – odetchnąć od atmosfery religijnego, bardzo tradycyjnego, świata szwabskiej prowincji. Efektem owego wyzwolenia stał się wkrótce pierwszy traktat filozoficzny młodego filologa klasycznego zatytułowany „Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm”, w którym Nietzsche zwrócił się ku wartościom świata starożytnego, uznając je za bardziej nośne i realniejsze od tych propagowanych przez kulturę judeochrześcijańską. Elementem, który budził w nim największy sprzeciw, była koncepcja rozliczenia uczynków każdego z nas dopiero w przyszłym świecie, niedostępnym naszej percepcji, a przez to – nierealnym i budzącym stale wątpliwości w kwestii swojego istnienia i funkcjonowania. Do ludzkiej świadomości bardziej mieli przemawiać bogowie nieustannie ingerujący w doczesne życie jednostek, wymierzający im kary za złe postępki i nagradzający za dobre tu i teraz, na ziemi, nie zaś w nieokreślonym „później”.

Nietzsche krytykował również założenia, które określały dobro jako bezczynność wykluczającą możliwość popełnienia grzechu, z drugiej jednak strony – prowadzącą do stagnacji i zatrzymania się na drodze rozwoju. W myśl jego założeń błędem religii judeochrześcijańskiej było ograniczanie jednostek wybitnych, które pragną docierać do prawdy własną drogą, wbrew przyjętym zakazom i dogmatom, grążąc im za taką samowolę wiecznym potępieniem.

W późniejszych dziełach Nietzsche rozwinął także koncepcję nihilizmu zasadzającego się m.in. na stwierdzeniu, iż „Bóg nie żyje”. Filozofowi nie chodziło jednak o zakwestionowanie idealnego, prawiecznego Bytu, w który zdawał się wierzyć mimo wszystko, ale o degradację Jego idei przez tradycję i obrzędy religijne, odsuwające wszelkiego rodzaju kary i nagrody za postępki człowieka w świat sacrum – tak daleki, iż łatwo stracić go z oczu i zapomnieć o istnieniu Istoty nadzorującej nasze poczynania. Nietzsche zwracał też uwagę na konwencjonalizację wiary, która we współczesnym mu świecie coraz bardziej sprowadzała się do pozorów i wypełniania nic nie znaczących obrzędów, przysłaniających poszukiwanie prawdziwej drogi do Absolutu.

Rozwinięta w pełni w ostatnich traktatach koncepcja Nadczłowieka zakładała natomiast, iż najdoskonalszy byt ziemski jest istotą obdarzoną nieograniczoną wolną i wielkimi możliwościami twórczymi, stojąc jednocześnie ponad narzuconymi mu przez społeczeństwo i religię prawami. Nietzscheański Nadczłowiek stał się wobec tego nowym obiektem kultu, który miał zastąpić wypalone, jałowe – i coraz bardziej zdegradowane – idee religijne współczesnego świata.