Konceptyzm - wyjaśnienie pojęcia, przedstawiciele, przykłady

Konceptyzm jest nurtem literackim związanym przede wszystkim z Włochami i Hiszpanią, a zawdzięczający swoje pochodzenie innemu nurtowi zwanemu marinizmem (od włoskiego poety i twórcy nurtu - Giambattisto Marino). Oba te kierunki mają ze sobą wiele wspólnego, konceptyzm jednak kładzie nacisk, jak sama nazwa wskazuje, właśnie na koncept, czyli na zaskakujący pomysł, dzięki któremu przekazywane treści zaszokują odbiorcę. To jest główne założenie konceptyzmu. Poeci tego nurtu posługiwali się więc wieloma chwytami i środkami stylistycznymi, by formy ich wierszy spełniały wymogi kierunku, stosowali więc oksymorony, anafory, inwersję, a przede wszystkim paradoks jako główny czynnik przynoszący zamierzony efekt poetycki i często doprowadzany do granic absurdu, jeśli chodzi o treść utworów.

W Polsce głównymi przedstawicielami nurtu byli Daniel Naborowski i Jan Andrzej Morsztyn.

Naborowski był poetą dobrze wykształconym, który tworzył swoje wiersze z ogromną starannością, mimo że poezja nie była celem jego życia. w twórczości tego poety możemy upatrywać się elementów filozoficznych, refleksji na temat otaczającego świata. Do najbardziej znanych jego wierszy należy „Krótkość żywota”
„Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro - coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt - żywot ludzki słynie.
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,
Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,
Z którego spadł niejeden, co na starość godzi.
Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz, ledwie może
Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.”

Poeta porusza tu problem nieuchronności śmierci, przemijalności czasu, ziemskiej egzystencji. Konceptyzm objawia się tutaj przede wszystkim w zastosowaniu pewnej rytmizacji, jednosylabowych wyrazów, pojęcia „jedna część mgnienia”, które sprawiają, że utwór ten nabiera pewnego tempa oraz ulotności (o której mówi sam poeta). Jest to bardzo ciekawe rozwiązanie stylistyczne, wiersz ten sprawia wrażenie lekkiego i delikatnego, co świadczy o kunszcie pisarskim Naborowskiego i doskonałym wyczuciu.

Lepszym jednak przykładem wiersza opierającego się na ciekawym koncepcie jest utwór „Do trupa” Jana Andrzeja Morsztyna. Sonet ten napisany jest w ramach zastosowania paradoksu. Podmiot liryczny, który jest nieszczęśliwie zakochany, porównuje swoją sytuację do sytuacji nieżyjącego człowieka:
„Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości…”
Paradoks towarzyszy nam przez cały wiersz, stwarzając bardzo ciekawą konstrukcję i doskonały zamysł autora.