Motyw matki cierpiącej w literaturze - opracowanie

Motyw matki cierpiącej wiąże się nierozerwalnie przede wszystkim z postacią Matki Boskiej.

Biblia ukazuje nam historię życia, działalności, a później również cierpienia i śmierci Jezusa, pomijając nieco i marginalizując postać Maryi. Niewiele mamy wzmianek na temat jej traktowania wszystkiego, czego była świadkiem w życiu swojego syna, jednakże najbardziej znaczącym i wymownym elementem jest jej obecność pod krzyżem Chrystusa w godzinie Jego śmierci. Scena ta opisana w zaledwie paru zdaniach, w których Jezus ostatkiem sił przekazuje opiekę nad Maryją jednemu ze swoich uczniów, czyniąc ją tym samym jego matką (co ma oczywiście wymiar metaforyczny, chodzi bowiem nie o pojedynczego człowieka, ale o całą ludzkość), a następnie umiera i po zdjęciu z krzyża przez moment spoczywa w ramionach matki, stał się bardzo silnie działającą na twórców inspiracją do rozwijania tego wątku maryjnego w różnych dziedzinach sztuki.

Jeśli chodzi o literaturę, mamy dwa znaczące teksty odwołujące się do tego motywu. Pierwszy z nich, „Lament Świętokrzyski”, ukazuje nam właśnie postać Maryi stojącej pod krzyżem i patrzącej na konającego syna. Maryja jest tutaj podmiotem mówiącym w utworze. Prosi ludzi, by razem z nią opłakiwali śmierć ukochanego dziecka, prosi o współczucie dla siebie i o zwrócenie uwagi na jej ogromne cierpienie. Zwraca się również do syna, chce razem z nim dzielić ból, chce, by do niej przemówił, zanim skona rozpięty na krzyżu. Maryja modli się też do anioła Gabriela. Zarzuca mu, że przepowiadając jej narodziny Bożego Syna, nie uprzedził, iż będzie On musiał cierpieć takie męki, a przy Nim także i Ona. Radość z posiadania ukochanego dziecka, zamienia się w żal i niewymowny smutek, gdy matka patrzy na swego umierającego syna. Odczuwa również solidarność z innymi matkami, każe im modlić się do Boga, by nie pozwolił im nigdy doświadczyć takiego cierpienia, jakie stało się jej udziałem.

Drugim utworem odwołującym się do sceny pod krzyżem jest dzieło „Stabat Mater”. Mamy tutaj przestawioną analogicznie sytuację obecności Maryi pod krzyżem płaczącej z powodu śmierci swojego ukochanego dziecka. Podmiot liryczny jest obserwatorem tej sceny, a część utworu przedstawiona jest w formie modlitwy. Autor przedstawia nam obraz matki, która płacze z powodu bolesnej straty swojego syna, mówi nam o mieczu, który przeszył jej serce. Odwołuje się do naszego współczucia z powodu takiego widoku, karze nam płakać razem z Maryją. Być może podmiotem lirycznym jest uczeń, którego Jezus przed śmiercią uczynił opiekunem, tym samym więc pod krzyżem razem z Matką Bożą stoi każdy z nas.

Abstrahując od postaci Maryi mamy jeszcze również inny obraz matki cierpiącej. Wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Elegia o…” przybliża nam spojrzenie matki na śmierć syna, który został wysłany na front, by walczyć o ojczyznę. Stroskana kobieta, która przedstawia nam wszystkie kierunki jego działania, tak jakby niemal towarzyszyła bohaterowi na wojnie, doskonale wyczuwając sytuację, w jakiej znalazło się jej dziecko, przeżywa razem z nim każdy jego upadek, każde oszustwo, każdą zadaną ranę, by w końcu patrzeć, jak błogosławiąc ziemię, pada na nią nieżywy. Ostatni wers ukazuje nam ogrom cierpienia, jakiemu została poddana matka:

„Czy to była kula, synu, czy to serce pękło?”.

Mamy tu do czynienia z analogią między przeszyciem serca żelazną kulą, a tym samym działaniem dokonanym przez ból z powodu straty, w tym przypadku śmierci ukochanego syna, który dla matki zawsze pozostanie dzieckiem (przez cały utwór używa wobec niego zdrobnień „syneczek”, „synek”).