Praca u podstaw - Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”. Motyw pracy u podstaw w „Nad Niemnem” - omówienie zagadnienia

Praca u podstaw to główne hasło programowe pozytywizmu. Jego ideą była edukacja najniższej warstwy społecznej, pomoc biednym dzieciom w wyrwaniu się z wiejskiego ubóstwa, w rozwijaniu zdolności, stworzenie placówek oświatowych, szkół, szpitali. Część z tych postulatów udało się zrealizować: poziom analfabetyzmu znacznie spadł, poprawiły się warunki bytowania najuboższych, ale nadal brakowało rąk i ludzi do pracy.

Pisarze poprzez swoje teksty sygnalizowali problemy wymagające rozwiązania, apelowali do zmiany i starali się nieustannie akcentować drażniące kwestie społeczne. Dlatego motyw pracy u podstaw pojawia się bardzo często w pozytywistycznych utworach, jednym z nich jest na przykład „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej.

Nie bez przyczyny Czesław Miłosz nazwał Orzeszkową „pisarzem w służbie dobra”. Jej teksty zawsze pisane były z jasno określonym zamiarem. W „Nad Niemnem” pisarka chciała postawić diagnozę współczesności. Pokazuje w niej życie Polaków dwadzieścia pięć lat po powstaniu styczniowym i możliwe postawy w zaistniałej sytuacji. Przedstawia własny stosunek do pozytywistycznych haseł. Proponuje swoją drogę poprawy życia w ciemiężonym kraju i w pełni się wpisuje w program ideowy epoki. Motyw pracy u podstaw pojawia się na kartach powieści niezwykle często. Praca ulega sakralizacji, jest wartością najwyższą, najcenniejszą.

Podział na pozytywnych i negatywnych bohaterów możemy przeprowadzić biorąc pod uwagę  kryterium stosunku do pracy. Ci, którzy ją cenią i szanują są szczęśliwi, spełnieni, znają sens własnego życia, do nich możemy zaliczyć m.in. Benedykta Korczyńskiego, jego syna Witolda, Justynę Orzelską, Martę Korczyńską, Jerzego i Anzelma Bohatyrowiczów. Natomiast postaci negatywne to osoby, które prowadzą próżniaczy tryb życia, nie widzą w nim celu, są zrezygnowani, nieszczęśliwi i bierni to: Emilia Korczyńska, Zygmunt, Różyc oraz Kirło.

Hasło pracy u podstaw nie pojawia się w powieści tylko jako pusta maksyma. Orzeszkowa pokazuje praktyczne wykorzystanie jego idei. Postać Witolda Korczyńskiego jest nośnikiem pozytywistycznych postulatów. Ten młody, wykształcony człowiek ma głowę pełną pomysłów. Chce modernizować gospodarstwo ojca, podkreśla konieczność solidaryzmu z najniższą warstwą społeczną. Znamienna jest scena kiedy chłopak uczy parobka obsługi żniwiarki. Witold próbuje przekonać ojca do zmiany jego negatywnego stosunku do chłopów. Chce, by najpierw ich nauczono, jak posługiwać się nowymi urządzeniami rolniczymi, a potem wymagano od nich tych umiejętności, pragnie, aby ,,ludzie nie obchodzili się z ludźmi jak z bezmyślnymi bydlętami”. Zdaje sobie sprawę, że od chłopstwa nie należy się izolować, gardzić nim, lecz oświecać i kształcić.

Również pani Andrzejowa, wdowa po bracie Benedykta, zdaje sobie sprawę, jak ważne jest realizowanie pozytywistycznych haseł, dlatego uczy za darmo wiejskie, biedne dzieci niemające możliwości i szansy na edukację. Robi to dla uczczenia pamięci zmarłego w powstaniu męża, który przez całe życie był zwolennikiem haseł programowych pozytywizmu. Przełamuje swoją niechęć do plebsu i stara się na swój sposób pomagać. Podobną postawę przyjmuje Justyna Orzelska. Dziewczyna odnajduje sens życia w pracy i wraz z przyszłym mężem Janem postanawia służyć pomocą najuboższym z ludu.

Powyższe przykłady świadczą o tym, że hasło pracy u podstaw było wyraźnie aprobowane przez Orzeszkową, pisarka zadawała sobie sprawę z konieczności wcielenia tej idei w życie.