Wacław Potocki jako przedstawiciel literatury ziemiańskiej - rozwiń i wytłumacz to stwierdzenie

Nurt dworski i ziemiański to dwa główne prądy tendencji literackich w baroku. Niektórzy do tego podziału wkomponowują jeszcze literaturę plebejską, która rozwijała się coraz bujniej. Wacław Potocki zaliczany był do paradygmatu twórczości sarmackiej (sformułowanie używane zamiennie z terminem „ziemiańska”. Postarajmy się wytłumaczyć dlaczego.

Literatura dworska skupiała twórców obracających się wokół króla. Było to towarzystwo kosmopolityczne, które nie specjalnie przywiązywało uwagę do losów Rzeczypospolitej, jej tradycji i obyczajów. Artyści ci z większą uwagą odnosili się natomiast do kunsztownej formy swoich utworów, stosowali sprytne koncepty, używali bardzo ciekawych porównań i metafor., przejmowali zagraniczne wzorce. Tematyka ich twórczości były, z punktu widzenia człowieka zaangażowanego w sytuację polityczną ojczyzny, błaha. Opisywali piękno spotkanych niewiast, stawiali na zmysłowość i emocjonalność tekstów.

Przed takim dziełem stawiano bardzo proste zadanie - miało zaintrygować i wprawić w zdumienie odbiorcę, a przy tym dowieść mistrzowskiego poziomu poety. Nie uciekano także od tematyki śmierci i przemijania (charakterystycznej dla całej epoki), jednak koncentrowano się głównie na pochwale życia i zachęcania do korzystania wachlarzu przyjemności, jaki otwiera przed człowiekiem. Za przedstawicieli tego rodzaju twórczości uznaje się Jana Andrzeja Morsztyna oraz Daniela Naborowskiego.

Czymś zupełnie innym był nurt literatury ziemiańskiej. Artyści reprezentujący tę gałąź pisarstwa nie skupiali się wokół dworów, nie utrzymywali się z hojnych ofiar i darów. Często prowadzili swoje gospodarstwa, uczestniczyli w zjazdach sejmów, byli aktywni politycznie. Dlatego mieli zupełnie inne doświadczenia niż reprezentanci nurtu dworskiego. Główną tematyką przez nich podejmowaną było codzienne życie szlachcica, człowieka zainteresowanego polityką, ale i przeżywającego codzienne wzloty i upadki.

Twórczość Wacława Potockiego idealnie wkomponowuje się w cechy charakterystyczne literatury sarmackiej. Najpłodniejszy poeta baroku w wielu utworach podejmował tematykę polityczną. Wystarczy wspomnieć wiersz „Kto mocniejszy ten lepszy”, w którym zawarta jest krytyka nietolerancji religijnej oraz prawa faworyzującego katolicką większość. Do tego typu twórczości należą także utwory pochwalne napisane pod adresem Jana III Sobieskiego oraz, najbardziej znane dzieło Potockiego, „Transakcja wojny chocimskiej”.

Obraz codziennego życia szlachty polskiej możemy wyciągnąć z „Ogrodu nieplewionego”, czyli obfitego zbioru okolicznościowych wierszy, anegdot, humoresek. Tej tematyki dotyka także twórczość moralizatorska - „Moralia”, czyli zbiór wierszowanych przypowieści opartych na łacińskich przysłowiach. Potocki próbował również dokonać klasyfikacji herbów szlacheckich w „Poczcie herbów”. Do tej grupy możemy zaliczyć także sporą sumę utworów żałobnych, które wyszły spod jego pióra.

Wacław Potocki był poetą - rzemieślnikiem. Stale pracował nad swoimi utworami, czyniąc je coraz bardziej doskonałymi. Formie jego dzieł nie można niczego zarzucić, są przemyślane, często efektowne, ale daleko im do reprezentujących „przerost formy nad treścią” dzieł poetów dworskich. Potocki starał się poruszać ważną i aktualną tematykę, a swoimi dziełami chciał przekazywać różne wartości dydaktyczne oraz wywierać wpływ na odbiorcach.