Podmiot liryczny w „Sonetach Krymskich” - charakterystyka. Pielgrzym? Wygnaniec? Podróżnik?

Sonety krymskie powstały na bazie doświadczeń zebranych przez Adama Mickiewicza podczas podróży po Krymie. W wyniku wyroku w procesie Filomatów w 1824 roku, na wniosek senatora Nowosilcowa, Adam Mickiewicz został przymusowo zesłany do Rosji. Szybko opuścił Odessę wybierając się w miejsce, które miało wielkie znaczenie dla poezji artysty. Był to Półwysep Krymski. Mickiewicz odwiedził egzotyczną krainę trzy razy. Zafascynował się kulturą oraz przyrodą wschodu. Jego podróż okazała się natchnieniem do napisania cyklu utworów pod nazwą „Sonety krymskie”. Osiemnaście czternastowersowych, rymowanych utworów stało się wielkim poetyckim pamiętnikiem z podróży autora. „Sonety krymskie” charakteryzują się różnorodnością form podmiotu lirycznego.

Pielgrzym

Podróż po Półwyspie Krymskim staje się dla podmiotu lirycznego metafizyczną wędrówką, dzięki której podmiot będzie mógł zgłębić wszelkie tajniki ludzkiej egzystencji. Jest to rodzaj duchowej podróży, rozwijającej i kształtującej poglądy. Podmiot liryczny ukazany jest w sonetach jako pielgrzym. Swojej wędrówce nadaje wyższe znaczenie i cel niż tylko ziemski. Poznanie tajemnic natury pozwala podmiotowi zbliżyć się do Boga. Dzięki mirzy – przewodnikowi po Krymie – podmiot liryczny zdobywa najwyższy szczyt górski, Czatyrdach. Ze względu na potężne rozmiary góra budzi w mieszkańcach respekt oraz podziw. Jej szczyt pozwala stanąć na granicy dwóch światów – bożego i ludzkiego, sacrum i profanum. 

W sonecie „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” mirza ostrzega podmiot liryczny przed przepaścią, po której go oprowadza. Studnia Al-Kahir kryje w sobie straszną tajemnicę. Mirza nazywa ją dnem morza oraz otchłanią chaosu. Pielgrzym łamie zakaz przewodnika. Doznaje duchowego doświadczenia, zostaje wtajemniczony, jednak to, co widział, jest nie do opisania. Podmiot liryczny w kontakcie z naturą szukał odpowiedzi na pytania o byt ludzki. Poszukiwał wskazówek umożliwiających doznanie głębokiego przeżycia duchowego, nawiązania bliższego kontaktu z Bogiem. Przekraczając zakazane granice pielgrzym chciał doświadczyć tajemnic świata, a tym samym poznać samego siebie oraz istotę ludzkości.

Wygnaniec

W sonecie „Stepy akermańskie” podmiot liryczny w ciszy przyrody nadsłuchuje wołania Litwy. Niestety jego ojczyzna nie daje żadnego znaku: „(…) Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła./ W takiej ciszy! - tak ucho natężam ciekawie,/ Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła”. Podmiot tęskni za krajem, jego przyrodą pełną łąk zielonych oraz kwiatów powodzi. Ogrom otaczającej go powierzchni stepów przytłacza i wzmaga poczucie osamotnienia. Podmiot liryczny może być identyfikowany z Adamem Mickiewiczem wygnanym z ojczyzny za przynależność do zakazanej organizacji. Wygnaniec cierpi z powodu braku jakichkolwiek informacji ze swojej ojczyzny. Czyje się wyobcowany oraz wyizolowany. Oczarowany niezwykłością przyrody krymskiej wspomina piękno własnego kraju. Każdy powrót pamięcią na Litwę jest dla podmiotu lirycznego nośnikiem cierpienia i smutku.

W utworze „Pielgrzym” podmiot liryczny konfrontuje ze sobą dwa obrazy – Litwy oraz Krymu. Mimo piękna wschodniego krajobrazu podmiot liryczny idealizuje przyrodę i piękno kraju ojczystego. Czuje silne przywiązanie do rodzimej ziemi, jej przyrody i kultury. Podmiot liryczny ciałem znajduje się na Krymie, ale duszą – na ojczystej Litwie. W ojczyźnie podmiot pozostawił coś bardzo cennego – swoją miłość.

Tęsknota za ojczyzną i ukochaną oraz los wygnańca nie pozwalają bohaterowi w pełni cieszyć się z egzotycznej wyprawy. Każdy obraz krymskiej przyrody wywołuje w podróżniku wspomnienia własnej ojczyzny. Przygnębienie i smutek spowodowane niemożnością powrotu do kraju nasilają się z każdym momentem wędrówki.

Podróżnik

Podmiot liryczny podróżuje poznając nową kulturę, obyczaje, egzotyczną urodę Krymu. Zwiedza góry, dawną stolicę chanów krymskich – Bakczysaraj – staje nad przepaścią w Czufut-Kale, przemierza stepy i równiny. Podróżuje w słońcu oraz podczas burzy. Wyprawa ma dostarczyć mu nowych doświadczeń, dać możliwość rozwoju wewnętrznego, poszerzyć wiedzę. Podczas wędrówki po Krymie podmiot liryczny dojrzewa – staje się bogatszy o nowe doznania oraz doświadczenia. Zbierając wspominania, zapamiętując piękno egzotycznego kraju podróżnik przedłuża żywotność kultury krymskiej. Uwiecznia ją w swojej pamięci.

W sonecie „Bakczysaraj w nocy” podmiot lityczny jest podróżnikiem podziwiającym piękno starego miasta. Jest wieczór. Mieszkańcy miasta opuszczają po modlitwie meczety. Na niebie pojawia się księżyc – „srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance”. Podmiot liryczny opisuje piękno gwieździstego nieba. Bakczysaraj powoli szykuje się do snu. Podróżnik podziwia piękno przyrody nocą. Pod jej osłoną okryte cieką warstwą poświaty księżyca góry nabierają tajemniczości oraz majestatu. Jest to jeden z piękniejszych widoków w życiu podróżnika. Podmiot liryczny przemierzając ziemie krymskie, zwiedza egzotyczne miejsca. Zachwyca go orientalizm, piękna architektura i niezwykła kultura mieszkańców.