Znaczenie średniowiecza w literaturze późniejszych epok

Średniowiecze, mimo że krzywdząco uważane za epokę zacofania, doczekało się jednak sporej spuścizny kulturalnej. Wypracowane wtedy motywy, formy oraz sama specyfika tego okresu, doczekały się w późniejszej literaturze wielu przedstawień i nawiązań.

Naszą analizę zaczniemy od renesansu. Była to epoka, która swoim światłem rozjaśniła „mroki średniowiecza”. W jej literaturze można jednak doszukać się wielu odniesień do motywów znanych z Średniowiecza. Tradycja rycerska tego okresu znalazła swoje odbicie w dwóch najwybitniejszych poematach epickich renesansu. Są to „Orland szalony” - dzieło Ludovico Ariosto, opowiadające o przygodach paladyna Karola Wielkiego oraz „Jerozolima wyzwolona” Torquata Tassa, nawiązująca do wypraw krzyżowych. Jeśli mówimy o eposach, nie możemy pominąć „Don Kichota” Cervantesa, który był parodiował te dzieła oraz średniowieczny etos rycerski.

Barok ponownie dokonał zwrotu w stronę Boga, uważając ludzką egzystencję za mizerną i ulotną. Operował zupełnie nowymi formami w literaturze, takimi jak opisy brzydoty, paradoksy, kontrasty i absurdy. Poezja Mikołaja Sępa - Sarzyńskiego była głęboko osadzona w eschatologii. Podkreślał on ludzką kruchość i potęgę Boga. William Szekspir w dramacie pt.: „Romeo i Julia” nawiązał do „Tristana i Izoldy”, legendy celtyckiej, związanej z opowieściami o Arturze i rycerzach okrągłego stołu. Warto także zwrócić uwagę na dramat  Pierre'a Corneille'a „Cyd”, który był fabularyzowaną opowieścią o życiu Rodriga Diaza de Vivara, żyjącego w średniowieczu zdobywcy Walencji, mającego znaczny udział w wypędzeniu Maurów z Półwyspu Iberyjskiego.

Oświecenie, jako epoka rozumu, dokonało negatywnej oceny dorobku średniowiecza. Stroniło od jego zacofania, co najwyżej ośmieszało ówczesne dokonanie. Ignacy Krasicki w swoich poematach heroikomicznych kpił z historiografii Wincentego Kadłubka, najeżonej epizodami fantastycznymi i nieprawdziwymi.

Romantyzm ponownie zainteresował się średniowieczem, jako epoką pełną tajemnic. Narodziła się powieść gotycka, czerpiąca pełnymi garściami z mrocznego nastroju wieków średnich. Akcja, osadzona w ciemnych zamkach, pełna była niespodziewanych zwrotów, motywów fantastycznych. W dramatach romantycznych powróciło zainteresowanie etosem rycerskim średniowiecza. Bohaterom tych utworów nadawano podobne cechy - szlachetność, odwaga, nieustępliwość. Rozwinęła się również powieść historyczna, która często opisywała wydarzenia mające miejsce w okresie od 476 do 1492.

Pozytywizm ponownie zajął się rozumem i rozwojem ludzkim. W dobie przemysłu nie ceniono średniowiecznych dokonań. Jednak w twórczości Henryka Sienkiewicza znajdziemy sporo nawiązań do tych czasów. „Krzyżacy” byli wzorowani na relacji Jana Długosza - wybitnego kronikarza wieków średnich. W tym utworze znajdziemy naprawdę rzetelny opis omawianej epoki. Wszystko to miało na celu przywołać dawną potęgę Polski i było pisane „ku pokrzepieniu serc”.

Młoda Polska była epoką o bardzo rozbudowanej symbolice. Wśród takich przedstawień nie mogło zabraknąć odwołań do średniowiecza. W „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego pojawia się Zawisza Czarny, oznaczający dawną potęgę Polski. Ten sam autor napisał „Bolesława Śmiałego”, w którym przedstawił historyczny konflikt władcy ze Stanisławem z Szczepanowa.

We współczesności do średniowiecza nawiązywali głównie poeci. Wystarczy wspomnieć wiersze Stanisława Grochowiaka, chociażby „Święty Szymon Słupnik”, gdzie poeta nawiązał do średniowiecznej ascezy (chociaż Szymon Słupnik zmarł na krótko przed tym okresem), prezentowanej chociażby w „Legendzie o św. Aleksym”. Wisława Szymborska napisała wiersz „Miniatura średniowieczna”, w którym nie tylko nawiązała do epoki, ale także pod obrazem wyidealizowanego średniowiecza przemyciła ocenę socrealizmu. W swojej miniaturze nie przedstawiła ona ciemnej strony tej epoki, skrzętnie ją ukryła, podobnie jak komuniści.