Nowela pozytywistyczna - cechy noweli na przykładzie utworu „Janko Muzykant” Henryka Sienkiewicza

Utwór Henryka Sienkiewicza pt.: „Janko Muzykant” pod względem gatunkowym przynależy bezspornie do nowel. Posiada wszystkie cechy dystynktywne tych form literackich. Nowela była gatunkiem niezwykle często wykorzystywanym przez twórców okresu pozytywizmu. Pozwalała przedstawić zwięźle, ale i dobitnie nurtujące autora problemy. Sienkiewicz w latach 70. stworzył kilkanaście doskonałych nowel, oprócz „Janko Muzykanta” warto wymienić również takie tytuły jak: „Jemioła”, „Sachem”, „Latarnik” czy „Za chlebem”.

Na przykładzie „Janka Muzykanta” można prześledzić główne wyznaczniki gatunkowe noweli. To gatunek charakterystyczny dla nurtu realistycznego, cechuje go bardzo zwięzła, lapidarna forma epicka o zwartej konstrukcji, skupiająca się na jednym wydarzeniu. Komentarz odautorski zostaje w noweli ograniczony do minimum, natomiast rozbudowana jest relacja o świecie przedstawionym, bardzo mocno zaznaczony zostaje punkt kulminacyjny. Wydarzenia są skondensowane poprzez stosowanie skrótów myślowych oraz elips.

W utworze Sienkiewicza, po pierwsze, mamy jeden wątek fabularny, tj. historię dziesięcioletniego chłopca rozmiłowanego w muzyce i jego smutne losy. Poza tym fabuła utworu jest dramatyczna, ponieważ wszystkie wydarzenia ciążą ku tragicznemu finałowi. Bardzo mocno zaakcentowany został punkt kulminacyjny: Janek zostaje przyłapany w dworskim kredensie w chwili, gdy skrada się, by dotknąć wymarzonych skrzypiec.

Zakończenie utworu jest silne, dobitne i przyciąga uwagę odbiorcy: chłopiec umiera, a do dworu powracają młodzi państwo zachwycający się włoskimi artystami. Sienkiewicz unika opisów, nie wprowadza dużej ilości postaci drugoplanowych czy wątków pobocznych, całość napisana jest prozą, a komentarz odautorski ogranicza się do w miarę obiektywnej oceny postępowania bohaterów.

Świat przedstawiony w noweli posiada wiele typowych, uogólniających cech. Los Janka został ukazany na tle bytowania wsi i konieczności podporządkowania się prawom zacofanej społeczności, która żyje w opłakanych warunkach. Nowela ma wyraźne przesłanie. Podejmuje problem utalentowanych wiejskich dzieci, które nie mają szans na rozwój swoich zdolności, a przez ignorancję otoczenia skazane zostają na przedwczesną śmierć.