Goethe „Król Olch”, Adam Mickiewicz „Romantyczność” - interpretacja i analiza porównawcza

„Król Olch” Johanna Wolfganga Goethego oraz „Romantyczność” Adama Mickiewicza są balladami, które rozpoczęły nowy okres w literaturze. Goethe do swojego utworu wprowadził formy i idee charakterystyczne dla okresu romantyzmu. W Polsce początek tego okresu wiąże się z wydaniem cyklu poezji „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza (1822). Utworem otwierającym ten zbiór jest „Romantyczność”.

Goethe w „ Królu Olch” zestawia ze sobą dwie metody postrzegania świata: poprzez zmysły i rozum oraz za pomocą marzeń i intuicji. Reprezentantem pierwszego sposobu odbioru rzeczywistości jest ojciec, natomiast drugiego – syn. Oboje jadą w nocy przez las. Jest mglista i wietrzna pogoda. Księżyc oświeca podróżnym drogę. Wśród drzew chłopiec dostrzega króla Olch. Zjawa zaprasza chłopca do siebie, kusi go bogactwem, zabawą z jego pięknymi córkami nad jeziorem oraz złotym szalem. Dziecko boi się go. Mówi ojcu o swoim lęku. Dorosły nie dostrzega zjawy. Uspokaja chłopca, mówi że to tylko drzewa i szum wiatru. W lesie nie ma nikogo, oprócz dwójki podróżnych. Przyspiesza konia, bojąc się, że stan chłopca się pogarsza. Jego opowieści o wołającym go królu Olch bierze za majaczenie spowodowane wysoką gorączką. Chłopiec umiera, zostaje porwany przez króla Olch do krainy umarłych. 

Balladę Mickiewicza otwierają słowa z „Hamleta”: „Zdaje mi się, że widzę... gdzie? Przed oczyma duszy mojej”. Ballada wyraźnie podzielona jest na dwie części. W pierwszej, opisowej, akcja rozpoczyna się w środku dnia. Bohaterką jest Karusia, młoda dziewczyna wzywająca duszę swojego ukochanego Jasia, który umarł dwa lata temu. Prowokacją ze strony poety jest usytuowanie zdarzenia w zwyczajnych warunkach, w środku miasta, za dnia. Kobieta prowadzi dialog z kochankiem, kontaktuje się z nim. Sprawia wrażenie obłąkanej. Duch Jasia przypomina dziewczynie trupa. Jest blady, ubrany w białą sukienkę, bije od niego chłód. Karusia jest typową bohaterką romantyczną, cierpiącą z miłości, niezrozumianą przez innych ludzi. Jest zrozpaczona, zalewa się łzami. Nie chce przeżywać kolejnej rozłąki z Jasieńkiem. Zwykli ludzie wierzą, że Karusia kontaktuje się z duchem, zaczynają modlić się za jego duszę. Nagle z tłumu wyłania się racjonalista z mikroskopem, który w sposób logiczny dowodzi, że nie ma żadnego ducha, a dziewczyna ma przewidzenia, zmyśla, jest pijana, szalona i obłąkana. Swoim zachowaniem bluźni przeciwko rozumowi.

„Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła (…)
Dziewczyna duby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni”

Druga część utworu to polemika narratora ze starcem, romantyka z przedstawicielem podglądów oświeceniowych. Starzec odrzuca istnienie świata pozagrobowego. Główną skarbnicą poznania świata dla realisty jest wiedza oraz naukowe doświadczenia. Dla romantyków uczucia, doznania irracjonalne były źródłem poznania świata. Narrator kończąc balladę przedstawia prawdę ludowi. Dla niego ważniejsze od oświeceniowych racji,
są ich wartości. Starcowi-racjonaliście zarzuca analityczne podejście do świata. Droga uczuć więcej nam powie o świecie, niż statystyczne pomiary: „Miej serce i patrzał w serce”.

W obu utworach występują światy fantastyczne. W „Królu Olch” postacią z innego świata jest tytułowy król, zjawa z mitologii starogermańskiej, odpowiadająca za śmierć dzieci. Wierzono, że mroczna postać porywa najmłodszych w otchłanie wód, nad którymi mieszka. Jeziora, królestwo króla Olch, zawsze były porośnięte olchami. Był to znak jego obecności. W „Romantyczności” Mickiewicza elementem fantastyki jest duch zmarłego Jasieńka. Prowadzi on dialog z ukochaną, tęskni za nią.

W obu utworach wyraźnie zaznacza się spór pomiędzy rozumem a intuicją. Romantycy stawiali poznanie intuicyjne ponad rozumem. Ważna była dla nich wyobraźnia, siła marzeń, emocje oraz uczucia. Pozwalały one bliżej poznać świat, zgłębić tajniki ludzkiej duszy.