Łukasz Górnicki „Dworzanin polski” - opracowanie utworu

W 1566 r. wydany został „Dworzanin polski” Łukasza Górnickiego, dzieło, które na trwałe zapewniło mu miejsce w grupie najważniejszych twórców polskiego renesansu. Dzieło było po części tłumaczeniem, po części parafrazą traktatu włoskiego pisarza i dyplomaty, Baltazara Castiglione. Twórca ów przedstawił w swoim utworze cechy doskonałego dworzanina. Uczynione zostało to w sposób bardzo ciekawy i pomysłowy, mianowicie – obraz tej postaci wyłania się z rozmów, jakie toczą między sobą panowie, damy, artyści, książęta, słowem – bywalcy centrum życia kulturalnego, jakim był w tamtym dwór.

Łukasz Górnicki przeniósł akcję dzieła z włoskiego miasteczka Urbino do podkrakowskich Prądników, gdzie mieściła się willa Samuela Maciejowskiego (kanclerza koronnego i biskupa krakowskiego). Bohaterami uczynieni zostali polscy dworzanie, z których wszyscy byli autentycznymi postaciami historycznymi. Spośród nich można wymienić, m.in.: Stanisława Lupę Podlodowskiego (teść Jana Kochanowskiego), Stanisława Maciejowskiego (kasztelan lubelski), Stanisława Bojanowskiego (sekretarz króla Zygmunta II Augusta). Jak więc widzimy, pojawiają się tu postaci występujące głównie na arenie politycznej, ale jest także teść wybitnego humanisty. Warto zwrócić uwagę na to, że w polskiej wersji nie pojawiają się kobiety. Być może było tak dlatego, że w nadwiślańskim państwie ich rola była mocno ograniczona.

Dzieło Górnickiego stanowi okrojoną wersję swojego włoskiego odpowiednika. Polski autor spośród stu anegdot w nim zawartych powtórzył 40, a kolejne cztery dziesiątki dodał od siebie. Okrojona została także zawartość utworu Castiglionego, która podejmowała tematykę literatury i muzyki. Efektem takiego działania było wyeksponowanie wzorców postępowania, dydaktyzmu, parenetyki (rady, ostrzeżenia). Podobnie do włoskiego artysty, także i Górnicki położył wielki nacisk na rolę dialogu. Narrator udziela tylko ogólnych informacji na temat miejsc, w których rozgrywa się akcja. Wszystkie ważniejsze treści włożone zostały w usta pojawiających się rozmówców.

„Dworzanin polski” Łukasza Górnickiego to dzieło, w którym najważniejszą rolę pełnią wskazówki dydaktyczne i parenetyczne. Rozmowy zgromadzonych w podkrakowskich Prądnikach są tak ukierunkowane, by wyłaniały się z nich najbardziej pożądane cechy postaci, którą będzie można uznać za idealnego dworzanina. Ktoś taki winien łączyć w sobie nieskazitelne maniery, wysokie wykształcenie, kulturę intelektualną, męstwo oraz umiarkowanie.